30 września podczas sesji Rady Miasta Katowice jednogłośnie podjęto uchwałę w sprawie nadania skwerowi mieszczącemu się u zbiegu ulic Bogucickiej i Czecha w Katowicach nazwy Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Inicjatywę w tej sprawie podjęła radna Barbara Wnęk-Gabor wraz z przewodniczącym Rady Miasta Maciejem Biskupskim oraz radnymi Piotrem Pietraszem i Beatą Balą. 16 października w Katowicach symbolicznie otwarto nowo nazwany skwer.

– W  latach 80. XX wieku NZS był studenckim odpowiednikiem „Solidarności” i skupiał młodych ludzi chcących organizacji studenckiej niezależnej od władz państwowych, pragnących demokratyzacji życia akademickiego, przestrzegania podstawowych swobód politycznych i poszanowania praw człowieka. Obecnie NZS jest największą organizacją studencką w Polsce, zajmuje się aktywizacją środowiska studenckiego, reprezentowaniem interesów studentów i budowaniem społeczeństwa obywatelskiego poprzez realizację różnego rodzaju projektów, m.in. o charakterze społecznym, kulturalnym, charytatywnym, wspierającym rozwój młodych ludzi, przedsiębiorczość i kreatywność. Doceniamy i pamiętamy o tym, a dziś dajemy symboliczny wyraz naszego uznania dla dawnych i obecnych działaczy – mówi prezydent Katowic Marcin Krupa.

– Nadanie skwerowi w Katowicach nazwy Niezależnego Zrzeszenia Studentów jest oddaniem szacunku tym odważnym, młodym ludziom, którzy w latach 80. XX wieku, najczęściej ryzykując swoją karierę zawodową, czasami zdrowie, nie bali się walczyć o nową, wolną Polskę. NZS w województwie katowickim obecny był na wielu uczelniach: Uniwersytecie Śląskim, Politechnice Śląskiej, Akademii Ekonomicznej, Śląskiej Akademii Medycznej, a także Akademii Wychowania Fizycznego, Akademii Sztuk Pięknych i Akademii Muzycznej, dlatego tak ważne dla mnie było to, aby organizacja ta w stolicy naszego województwa została upamiętniona – mówi radna Barbara Wnęk-Gabor.

W uroczystości wziął udział również Maciej Biskupski, przewodniczący Rady Miasta Katowice. – Cieszę się, że powstanie miejsce, w którym upamiętniona zostanie organizacja zrzeszająca młodych ludzi lat osiemdziesiątych, którzy jako studenci walczyli o wolność naszego kraju. Tym bardziej cieszy fakt, że Rada Miasta Katowice wypowiedziała się w tej sprawie jednomyślnie – podkreśla Maciej Biskupski.

Obecnie w Katowicach aktywne są stowarzyszenia byłych działaczy NZS: Stowarzyszenie NZS 1980, Pokolenie, Pokolenia NZS, a także organizacje uczelniane: NZS na Uniwersytecie Ekonomicznym oraz Uniwersytecie Śląskim. Wniosek w sprawie nadania nazwy skwerowi NZS był konsultowany
z tymi środowiskami. W tym roku przypada 40. rocznica rejestracji NZS, pierwszej oficjalnej organizacji studenckiej, niezależnej od władz komunistycznych. W Uchwale Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 stycznia 2021 roku w sprawie upamiętnienia 40. rocznicy rejestracji Niezależnego Zrzeszenia Studentów czytamy: „Organizacja jest żywą historią, której karty zapisywane są przez kolejne pokolenia nieprzerwanie od czterech dekad. Jest symbolem walki o wolność – o wartość ponadczasową i niezbywalną”.

NZS powstał w wyniku strajków robotniczych z sierpnia 1980 roku jako wyraz sprzeciwu wobec ówczesnego systemu politycznego w Polsce. Przez długi czas władze PRL zwlekały z rejestracją NZS-u. Dopiero w wyniku strajków studenckich ówczesny komunistyczny rząd zgodził się na rejestrację zrzeszenia, co nastąpiło 17 lutego 1981 roku. Po wprowadzeniu stanu wojennego NZS został zdelegalizowany, a wielu jego działaczy internowano (na śląskich uczelniach ok. 150 studentów i pracowników naukowych). W kilku ośrodkach akademickich NZS prowadził działalność podziemną, a ponownie był zalegalizowany dopiero po roku 1989.

Uroczyste nadanie skwerowi nazwy Niezależnego Zrzeszenia Studentów odbyło się 16 października br. W uroczystości udział wzięli byli i obecni działacze NZS, samorządowcy, przedstawiciele uczelni oraz inni zaproszeni goście. Wydarzenie połączone zostało ze Zjazdem Komisji Krajowej NZS, zaplanowanym w dniach 15–17 października, w którym udział zgłosiło około 100 obecnych członków NZS z 26 uczelni w Polsce.

Rys historyczny

Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS) jest niezależnym, samorządnym i niezwiązanym z żadną partią polityczną stowarzyszeniem, które zostało założone 22 września 1980 roku po fali strajków robotniczych w sierpniu 1980 roku. Organizacja była studenckim odpowiednikiem „Solidarności”
i skupiała młodych ludzi walczących o niezależną od władz państwowych organizację studencką. Dopominali się oni demokratyzacji życia akademickiego, przestrzegania podstawowych swobód politycznych i praw człowieka oraz szanowania polskich tradycji niepodległościowych. Pierwszym przewodniczącym NZS-u został Jarosław Guzy.

Stowarzyszenie zostało zarejestrowane przez władzę dopiero 17 lutego 1981 roku po strajkach studenckich zapoczątkowanych na Uniwersytecie Łódzkim. Ich uczestnicy domagali się m.in. rejestracji NZS-u, zniesienia przymusu nauczania języka rosyjskiego i przedmiotów indoktrynacyjnych, zniesienia cenzury w wydawnictwach naukowych, prawa do swobodnego wyjazdu za granicę, uwolnienia więźniów politycznych oraz ukarania winnych stłumienia protestów robotniczych w grudniu 1970 roku. Najsilniejsze, górnośląskie struktury NZS powstały w październiku 1980 roku na Uniwersytecie Śląskim i Politechnice Śląskiej (najpierw w Gliwicach, później na wydziałach w Katowicach). Stowarzyszenie funkcjonowało także na Akademii Ekonomicznej i Śląskiej Akademii Medycznej. Pierwsze spotkanie przedstawicieli NZS województwa katowickiego odbyło się 3 listopada 1980 roku na Wydziale Nauk Społecznych UŚ. Powstał wtedy Regionalny Komitet Porozumiewawczy Uczelni Górnego Śląska. Na kolejnym spotkaniu 7 listopada zmienił on nazwę na Regionalny Komitet Koordynacyjny NZS Uczelni Górnego Śląska.

Legalną działalność NZS-u zakończyło wprowadzenie stanu wojennego. W tym czasie wielu jego członków zostało aresztowanych. W niektórych ośrodkach NZS (również katowickim) prowadził działalność podziemną. Ponowne zalegalizowanie działalności NZS-u nastąpiło 22 września 1989 roku. Od tego czasu stowarzyszenie stopniowo zmieniało profil swojej działalności, ograniczając inicjatywę polityczną, a koncentrując się na reprezentowaniu interesów studenckich i organizowaniu przedsięwzięć kulturalno-rozrywkowych. Obecnie aktywizuje środowisko akademickie, budując świadome społeczeństwo obywatelskie.

Opracowanie: Wydział Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Katowice, biogram historyczny przygotowała Joanna Kałuska z Muzeum Historii Katowic.