„Ostatni rolnicy w przemysłowej części Górnego Śląska”

6 lipca 2015

Tytuł wystawy brzmi nieco pesymistycznie, sugerując koniec rolnictwa w części przemysłowej Górnego Śląska. Gdzie jednak znajduje się owa tzw. przemysłowa część Górnego Śląska? Jest to z pewnością obszar związany z dawną intensywną industrializacją w okolicach Katowic, Chorzowa, Bytomia, Zabrza i Gliwic. W części obejmuje ten obszar Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP). Znaczący rozwój przemysłu ciężkiego miał tu miejsce tuż po zakończeniu wojen śląskich po 1763 roku. Jego dominacja trwała do lat 80. XX wieku. Dziś sytuacja się zmieniła. Odeszły w przeszłość najpierw górnictwo rud żelaza, potem górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu, a ostatnio ograniczeniu uległo hutnictwo żelaza i górnictwo węglowe. Jednakże pozostało piętno odciśnięte na tutejszym krajobrazie – ziemia (gleba) zniszczona przez przemysł nie została na powrót wykorzystana pod uprawy. Pojawiły się także kolejne zagrożenia dla rolnictwa, jak postępujący proces urbanizacji i zmiany w przepisach dotyczących przeznaczania ziemi uprawnej na działki budowlane.

Rolnictwo tradycyjnie rozumiane należy już na tym terenie do przeszłości – stąd tytuł. Na wystawie zaprezentowane zostały sylwetki czterech rolników, którzy w różny sposób prowadzą swoje gospodarstwa. Ekspozycja ma charakter reportażowy, aby uzmysłowić problematykę odchodzenia od tradycyjnego rolnictwa na rzecz nowej jakości (trendu), jakim jest gospodarstwo farmerskie nastawione na wielką produkcję, zwykle stanowiącą monopol uprawowy lub hodowlany. Czy się to nam podoba czy nie – wieś stanowiąca przedmieście aglomeracji ulegała i dalej ulega głębokim przemianom.

Rolnictwo od zawsze związane było z uprawą ziemi i hodowlą zwierząt. Na omawianym terenie początków rolnictwa można upatrywać już w epoce neolitu. Kolejne grupy osadnicze zwykle zajmowały się uprawą roli i chowem zwierząt, nie inaczej było jeszcze we wczesnym średniowieczu. Od XIV wieku zaczyna się z wolna zmieniać krajobraz, czego przyczyną stał się rozwój górnictwa kruszcowego w okolicach Bytomia i Tarnowskich Gór oraz kuźnictwa nad rzekami: Stołą, Dramą i Rawą. Przekształcenia związane były również z intensywną wycinką lasów na tym terenie. Rewolucja przemysłowa na pruskim Górnym Śląsku (od końca XVIII wieku), związana z rozwojem górnictwa węglowego oraz hutnictwa żelaza i cynku, wywarła niezatarty wpływ na środowisko naturalne tej ziemi.

Jeszcze w XIX wieku rolnictwo było znaczącym działem tutejszej gospodarki. Obecnie, jak w większości województwa śląskiego, maleje na tym terenie powierzchnia upraw rolnych. Według ostatnich badań, w stosunku do 2002 roku, zmniejszyła się ona prawie o 17%. Specjaliści wskazują, że to tendencja ogólnokrajowa, w naszym regionie jednak – inaczej niż w całym kraju – wzrasta powierzchnia odłogów.

Wystawa przygotowana przez zespół pracowników Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest pokłosiem badań terenowych przeprowadzonych w latach 2012 – 2014. Tematy poruszane na wystawie: rolnictwo w Katowicach (dwa gospodarstwa w Podlesiu i Zarzeczu) i Piekarach Śląskich (dwa gospodarstwa w Dąbrówce Wielkiej i Brzozowicach-Kamieniu), świniobicie, pielęgnacja koni wraz z ich podkuwaniem, uprawa kapusty i pożytki idące z mleka.

Autorzy wystawy: kurator wystawy: Damian Adamczak, współpraca: Antoni Kreis, koordynacja działań: Barbara Klajmon.

materiały prasowe: Muzeum GPE