Rozmowa z Mateuszem Pindlem, prezesem WFOŚiGW w Katowicach

Jak zmienił się Fundusz i jego polityka od kiedy pełni Pan funkcję Prezesa?

Mateusz Pindel: Szanowna Pani Redaktor, staram się zmienić i unowocześnić kierunki działań Funduszu. Mam nadzieję, że zwiększenie transparentności, partnerstwa oraz efektywności działania przyczyni się do ewolucji polityki Funduszu w zakresie uproszczenia procedur aplikowania o środki, regularnych konsultacji i spotkań z beneficjentami, promowania zrównoważonych rozwiązań w regionie w kontekście adaptacji do zmian klimatycznych oraz wspierania innowacyjnych projektów wykorzystujących odnawialne źródła energii i technologie zwiększające efektywność energetyczną.

Z dumą i optymizmem wkraczamy w nowy rozdział działalności Funduszu. Nasza oferta na przyszłość to nie tylko kontynuacja sprawdzonych rozwiązań, ale przede wszystkim nowe otwarcie – programy odpowiadające na wyzwania współczesności i potrzeby przyszłych pokoleń.

WFOŚiGW w Katowicach przygotował w ramach nowej, czteroletniej strategii na lata 2025–2028 konkretne programy oraz odpowiednie środki finansowe. W ciągu najbliższych czterech lat Fundusz
w Katowicach uruchomi, poprzez swoje programy, kwotę blisko 5 mld zł, z czego 3,5 mld pochodzić będzie z Unii Europejskiej oraz NFOŚiGW w Warszawie, a 1,5 mld ze środków własnych.

Jakie są priorytety działania, czyli na co głównie stawia dziś Fundusz?

MP: Fundusz obecnie koncentruje się na kilku kluczowych priorytetach, które mają na celu ochronę środowiska i zrównoważony rozwój. Są to m.in.:

1. Poprawa jakości powietrza
   Priorytetem są działania zmierzające do redukcji emisji zanieczyszczeń, w tym realizacja programów takich jak „Czyste Powietrze” oraz wsparcie dla odnawialnych źródeł energii.
2. Efektywność energetyczna
   Fundusz stawia na modernizację energetyczną budynków oraz wspieranie technologii zmniejszających zużycie energii.
3. Ochrona wód i gospodarka wodna
   Dofinansowywane są projekty dotyczące poprawy jakości wód, budowy oczyszczalni ścieków oraz retencji wód opadowych.
4. Gospodarka odpadami
   Priorytetem jest wspieranie projektów dotyczących segregacji, recyklingu oraz ograniczania ilości odpadów.
5. Edukacja ekologiczna
   Fundusz inwestuje w projekty edukacyjne, takie jak Zielone Pracownie, które promują świadomość ekologiczną wśród dzieci i młodzieży.
6. Adaptacja do zmian klimatu
   Wsparcie obejmuje działania mające na celu zwiększenie odporności miast i obszarów wiejskich na skutki zmian klimatycznych.

Wszystkie te działania są realizowane z myślą o zrównoważonym rozwoju oraz poprawie jakości życia mieszkańców. W najbliższych czterech latach Fundusz skupi się na bezpośrednich spotkaniach z partnerami, wykorzystując wykwalifikowanych ekspertów w zakresie doradztwa energetycznego, a także na konsultacjach z poszczególnymi grupami społecznymi. Dodatkowo nowoczesna komunikacja za pośrednictwem mediów społecznościowych pozwoli na bieżące identyfikowanie obszarów wymagających interwencji.

Będziemy opierać się na jasno ustalonych warunkach, szczególnie w zakresie planowanego przedstawienia w połowie grudnia br. harmonogramu naboru wniosków na rok 2025. Harmonogram ten zostanie przygotowany tak, aby każdy z naszych partnerów mógł odpowiednio wcześnie zaplanować aplikowanie o środki. Chcemy być bliżej ludzi i samorządów, wspierać zarówno tych, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z ekologią, jak i tych, którzy od lat działają na rzecz ochrony środowiska. Nasze nowe podejście opiera się na partnerskiej współpracy, większej elastyczności programów oraz uproszczonych procedurach, które pozwolą beneficjentom skupić się na realizacji swoich projektów. Wierzę, że wspólnie możemy zbudować bardziej zieloną i zrównoważoną przyszłość dla Śląska i całej Polski.

Podkreślmy jeszcze działania edukacyjne Funduszu

MP: Fundusz bardzo mocno stawia na edukację ekologiczną młodego pokolenia. Przykładem tego jest program Zielona Pracownia, w ramach którego dofinansowano już 609 Zielonych Pracowni na łączną kwotę 26 mln zł. Na początku czerwca odbyła się 10. jubileuszowa edycja programu, w której powstanie 70 nowych, nowoczesnych i profesjonalnych Zielonych Pracowni. Łączna kwota dofinansowania wyniosła prawie 3,5 mln zł. Dodatkowo uruchomiliśmy program Ekopracownia pod chmurką, który, mimo swojego początkowego etapu, cieszy się dużym zainteresowaniem. W ramach naboru wpłynęły do Funduszu 192 wnioski, spośród których wyłoniono 77 Ekopracowni pod chmurką na łączną kwotę ponad 5 mln zł. Inwestycja w dzieci i młodzież to bardzo istotna kwestia. Nie ukrywajmy, że ma ona bezpośrednie przełożenie na naszą przyszłość oraz dalszy rozwój – zarówno proekologiczny, jak i prospołeczny. Każda działalność Funduszu w zakresie edukacji najmłodszych jest postrzegana bardzo pozytywnie, dlatego liczę na dalszy rozwój tych działań. Wraz z naszymi partnerami organizujemy warsztaty i konferencje o tematyce prośrodowiskowej, skierowane nie tylko do młodzieży, ale również do dorosłych odbiorców. Należy bowiem pamiętać, że edukacja, szczególnie ta ekologiczna, jest ważna na każdym etapie życia. Od początku swojej działalności Fundusz nagradza społeczników, stowarzyszenia i gminy za ich działania na rzecz ochrony środowiska. Robimy to w ramach Zielonych Czeków – prestiżowej nagrody przyznawanej przez WFOŚiGW w Katowicach.

Program Priorytetowy Czyste Powietrze wciąż cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem. Stajemy też przed rewizją Programu? Jakie zmiany zostaną wprowadzone?

MP: Warto przypomnieć, że to właśnie Śląski Fundusz był prekursorem w walce ze smogiem, jeszcze zanim stało się to tak popularne. Przed 2018 rokiem Fundusz prowadził programy pilotażowe pod nazwą SMOG STOP, które w znacznym stopniu stały się wzorem dla programu Czyste Powietrze. Program Czyste Powietrze jest kluczowym elementem działań na rzecz ochrony atmosfery. Dzięki jego szerokim możliwościom nasze województwo staje się coraz bardziej przyjazne do życia, a dokuczający nam smog powoli znika z krajobrazu jesienno-zimowego miast aglomeracji. Oczywiście przed nami jeszcze wiele do zrobienia w tym zakresie, ponieważ sama wymiana źródeł ciepła nie rozwiązuje całkowicie problemu. Od początku realizacji programu wpłynęło do naszego Funduszu ponad 140 tysięcy wniosków, co oznacza tygodniowy wpływ na poziomie od 500 do 700 wniosków. Łączna kwota złożonych wniosków wynosi ponad 3,5 miliarda złotych! Te liczby doskonale pokazują, jak bardzo ten program jest potrzebny zarówno w skali kraju, jak i województwa śląskiego. Program Czyste Powietrze to żywy organizm, który ewoluuje w odpowiedzi na potrzeby naszych beneficjentów. Właśnie dlatego 16 kwietnia podpisałem umowę w ramach „FEnIKs-a” na kolejne źródło finansowania o wartości 710 mln zł na lata 2024-2029. Ma to związek z rewizją programu, która rozpoczęła się 22 kwietnia tego roku. Najważniejszym aspektem tej rewizji jest aktualizacja listy zielonych urządzeń i materiałów, czyli akredytowanych produktów zatwierdzonych przez Instytut Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego. Znajdują się na niej m.in. pompy ciepła, kotły zgazowujące drewno oraz kotły na pellet o podwyższonym standardzie.

Warto pochwalić gminy, które wykazują dużą aktywność w realizacji programu Czyste Powietrze. Liderem wśród śląskich gmin jest Rybnik, który od początku programu złożył już 6481 wniosków. Dla porównania warto przytoczyć dane dotyczące jakości powietrza w Rybniku: w 2010 roku odnotowano aż 134 dni z przekroczeniem dopuszczalnych norm pyłów zawieszonych PM10, natomiast w 2023 roku takich dni było już tylko 16. Ranking gmin pokazuje, jak aktywnie nasze województwo angażuje się w realizację programu – aż 74 gminy ze Śląska zostały uznane za najbardziej aktywne. W tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować wszystkim samorządowcom za ich zaangażowanie i chęć działania na rzecz poprawy jakości powietrza. Dzięki wspólnej pracy możemy budować zdrową i ekologiczną przyszłość dla naszego regionu. Od 28 listopada rozpoczęła się przerwa w przyjmowaniu nowych wniosków w programie Czyste Powietrze. Warto podkreślić, że wszystkie dotychczas złożone wnioski są obecnie rozpatrywane, a wypłaty dotacji trwają bez przerwy. W nowej odsłonie, która planowana jest na wiosnę 2025 roku, program będzie oferował jasne zasady i nowe źródła finansowania. Reforma przewiduje m.in. wprowadzenie obowiązku wypłaty zaliczki bezpośrednio na konto beneficjenta, a nie wykonawcy, ustalenie limitów dotacji na poszczególne kategorie kosztów, zwiększenie wsparcia dla osób najuboższych oraz wymaganie osiągnięcia określonego standardu energetycznego w wyniku realizacji inwestycji. Od 12 grudnia Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, we współpracy
z Ministerstwem Klimatu i Środowiska, wprowadził w ramach Programu Czyste Powietrze specjalny program dotacji do termomodernizacji domów w czterech województwach dotkniętych powodzią: dolnośląskim, lubuskim, opolskim i śląskim. Na ten cel zabezpieczono 300 mln zł. W województwie śląskim uprawnionymi mieszkańcami do składania takich wniosków są mieszkańcy powiatów: bielskiego, raciborskiego, pszczyńskiego i cieszyńskiego, a także miasta Bielsko-Biała.

Jeśli jesteśmy przy Programie „Czyste Powietrze”, to zwróćmy też uwagę na nieuczciwe praktyki, które niestety nie omijają też i programu.

MP: Szanowni Mieszkańcy i Beneficjenci Programu Czyste Powietrze, uważajcie na firmy, które zapraszają na spotkania i nakłaniają do współpracy, powołując się na partnerstwo w programie, a często również bezprawnie posługują się znakami graficznymi Czystego Powietrza lub instytucji zarządzających programem. Bądźmy czujni – zapytajmy o danego wykonawcę w swojej gminie. Nie dajmy się zwieść faktem, że spotkanie konsultacyjne dla mieszkańców odbywa się w wynajętej sali urzędu gminy lub miasta. Przypominam, że ogólnopolski program Czyste Powietrze – pod nadzorem Ministerstwa Klimatu
i Środowiska – jest wdrażany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, we współpracy z szesnastoma wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, gminami w całej Polsce oraz wybranymi bankami. Wszystkie te instytucje – w tym lista gmin prowadzących punkty konsultacyjno-informacyjne Czystego Powietrza oraz banków oferujących Kredyt Czyste Powietrze – znajdują się na oficjalnej stronie programu: czystepowietrze.gov.pl. Jako Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach nie promujemy
w programie konkretnych urządzeń, materiałów, ani firm wykonawczych czy instalacyjnych. Dlatego sprawdzajmy, z kim współpracujemy – decyzje podejmowane w tym zakresie obarczone są naszym własnym ryzykiem. Z powodu nieuczciwych praktyk Narodowy Fundusz wstrzymał Program Czyste Powietrze, gdzie starsze osoby były często naciągane przez wykonawców do podpisywania pełnomocnictw notarialnych.  Zgodnie z nowymi zapowiedziami i kluczowymi reformami, w Czystym Powietrzu obowiązywały będą nowe zasady: obowiązek wypłaty zaliczki na konto beneficjenta, a nie wykonawcy, limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów, dotacje dla rzeczywiście najuboższych, uzyskanie określonego standardu energetycznego w wyniku realizacji inwestycji.

Niedawne wydarzenia związane z powodzią pokazują, że Fundusz potrafi podejmować decyzje natychmiastowo i działać tu i teraz. W jaki sposób Fundusz pomógł terenom dotkniętym klęskom powodzi?

MP: Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach rozpoczął nabór wniosków na dofinansowanie działań związanych z usuwaniem skutków powodzi. Nabór został uruchomiony 23 września 2024 roku, a do dyspozycji jest 10 mln zł. Środki te są przeznaczone dla gmin z województwa śląskiego i mogą być wykorzystane na działania mające na celu likwidację zniszczeń powstałych w wyniku powodzi, szczególnie w infrastrukturze środowiskowej.

Zadania kwalifikujące się do dofinansowania:

• Likwidacja zniszczeń:
  Obejmuje infrastrukturę taką jak komunalne składowiska odpadów, systemy kanalizacyjne, wodociągi, oczyszczalnie ścieków, stacje uzdatniania wody oraz ujęcia wody.
• Zakup sprzętu:
  Wsparcie obejmuje zakup urządzeń i sprzętu niezbędnego do walki z powodzią, w tym agregaty prądotwórcze, pompy, osuszacze, worki przeciwpowodziowe, a także środki ochrony osobistej dla strażaków.

Dofinansowanie może wynieść do 100% wartości kosztów kwalifikowanych dla jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków, stowarzyszeń i spółek z większościowym udziałem samorządu,
a także dla ochotniczych straży pożarnych. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach został dodatkowo wsparty kwotą 5 mln zł z NFOŚiGW na walkę ze skutkami powodzi. Środki te zostały uruchomione natychmiast po ich przekazaniu przez Narodowy Fundusz i są obecnie dostępne w naborze wniosków w ramach Programu Priorytetowego Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie pn. Adaptacja do zmian klimatu. Część 2: Usuwanie skutków powodzi 2024 r. O środki te mogą ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego oraz podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych samorządów, które realizują przedsięwzięcia na obszarze, na którym w 2024 r. wprowadzono stan klęski żywiołowej.

Warunki dofinansowania:

• Wartość szacunku szkód, przeprowadzona zgodnie z kompetencjami przez właściwego wojewodę lub dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej, musi wynosić co najmniej 100 tys. zł.
• Iloraz wartości szacunku szkód powodziowych do wartości planowanej inwestycji powinien wynosić co najmniej 1,0.
• Zakres rzeczowy objęty wnioskiem o dofinansowanie nie może być przedmiotem dofinansowania w jakimkolwiek innym wniosku (w tym we wniosku składanym przez innego wnioskodawcę).

Termin składania wniosków:

Wnioski wraz z załącznikami należy składać w siedzibie Funduszu w Katowicach w terminie od 7 października 2024 roku do 31 stycznia 2025 roku lub do wyczerpania alokacji środków. Wnioski można:

• wysłać pocztą,
• przesłać kurierem,
• dostarczyć bezpośrednio do siedziby Wojewódzkiego Funduszu,
• złożyć na elektroniczną skrzynkę podawczą za pośrednictwem ePUAP.

Fundusz działa intensywnie nad udzieleniem szybkiego wsparcia, jednocześnie współpracując z innymi regionalnymi funduszami ochrony środowiska, aby opracować długoterminowe rozwiązania dotyczące ochrony przed skutkami powodzi. Na chwilę obecną złożono 40 wniosków w ramach programów powodziowych na łączną kwotę ponad 5 850 000,00 zł.

Jakie są plany na rok 2025? Czy może pojawią się nowe programy?

MP: Pani Redaktor, jak już wcześniej wspomniałem, Fundusz wraz z nowym rokiem 2025 dokona nowego otwarcia w rozdziale swojej działalności. Stawiamy na większą współpracę z naszymi partnerami, chcąc powrócić do intensywniejszych konsultacji i je rozszerzyć. Dzięki większemu zaangażowaniu naszych beneficjentów w życie Funduszu będziemy mogli lepiej komplementować nasze działania i dostosowywać je do ich potrzeb. W tym roku Fundusz przygotował strategię działania na kolejne cztery lata, co pozwoli nam sprawniej i bardziej przejrzyście realizować nasze zadania. Jednocześnie beneficjenci będą mieli ułatwiony proces przygotowawczy do aplikowania o środki finansowe, zarówno dotacyjne, jak i pożyczkowe. W najbliższej przyszłości planujemy wprowadzenie kilku nowych działań i programów, które będą odpowiadać na aktualne potrzeby środowiskowe oraz oczekiwania naszych partnerów. Pracujemy nad innowacyjnymi rozwiązaniami, które sukcesywnie będziemy wdrażać, aby jeszcze skuteczniej wspierać inicjatywy proekologiczne oraz zrównoważony rozwój w regionie. Jednocześnie serdecznie dziękujemy za dotychczasową współpracę naszym partnerom. Ich zaangażowanie i wsparcie są kluczowe w realizacji wspólnych celów na rzecz ochrony środowiska.

Rozmawiała: Hanna Grabowska-Macioszek

Foto: K. Krzemiński