Mikołaj się zbliża, dzieci się radują i nie tylko dzieci – dorośli, którzy wierzą w magię tego z najbardziej chyba popularnych świętych, także będą mieli w najbliższych dniach okazję do radości.
W naszym regionie w wielu instytucjach kultury, salach zabaw, czy centrach handlowych będzie sposobność do spotkania tego brodatego staruszka już w najbliższy weekend. Święty Mikołaj, który odbędzie długą podróż wprost z Bieguna Północnego odwiedzi między innymi siedzibę Teatru Czarnego Tła w Chorzowie, Miejski Dom Kultury „Batory”. Oryginalne spędzenie mikołajowego weekendu proponuje Muzeum Śląskie. 5 grudnia wśród podarunków znajdą się między innymi wykłady o historii, sztuce współczesnej przygotowane z myślą o pasjonatach sztuki oraz warsztaty dla najmłodszych. To właśnie dla nich już o godzinie 13:00 – muzealny cykl „Muzeum z każdej strony” – niezwykła podróż w magiczny świat sztuki ludowej osnutej opowieścią o tym, jak kiedyś wyglądały święta i uroczystości na Górnym Śląsku. Na zakończenie odbędzie się wspólną zabawa plastyczna.
Hanna Grabowska-Macioszek
materiały prasowe: Muzeum Śląskie
A o Świętym Mikołaju po śląsku nasz felietonista – Ojgyn z Pnioków
Świynty Mikołôj…
Nó, tóż mómy chnet jedyn ze nôjgryfniyjszych dni we roku, i to niy ino dlô dziecek – Świyntego Mikołôja. Kciôłech sam nôjprzodzij pedzieć, co szóstego grudnia kôżdego roka wszyjskie dzieci, i to na côłkim świycie niy poradzóm sie doczkać świyntego Mikołôja. Nó alech zmiarkowôł, co to jes psinco prôwda! Te wszyjskie hamerikóńskie, miymieckie, i jake tam jesce bajtle, już na isto dôwno przepómnieli ło takim świyntym lebo blank ci go niy znali. Bo przeca łóni tego dzisiyjszego, modernego przebleczónego cudoka łoglóndajóm już przecamć łod piyrszych dni listopada, i to aże do półowy stycznia.
Nale, sam na Ślónsku, tyn gryfny mikołôjowy zwyk zawdy bół bajstlowany bez wszyjskich fatrów, ujków, starzików, sómsiôdów. Tak bóło dôwnij u Starki we familoku. Nôjprzodzij za Mikołôja tyrôł ficywyrt, a kej ci go już niy nastykło, to przeblykôł sie za tego boroka ujek abo kamrat Łojca.
Mikołôj łobleczóny bół we szarłatne szaty abo jakisik pelc, ze takóm srogóm, dugóm krykóm w gorzści choby paliczek go gaszyniô świycek we kościyle i ze wielgachnym miechym na puklu, we kerym smyczół gyszynki narychtowane przodzij bez starki i mamulki dlô wszyjskich dziecek we siyni lebo we familoku. Taki Mikołôj znôł wszyjske grzychy (dobre uczynki tyż) bajtli i szkótów. Jednych sprzezywôł, próntkiym dôł po dupie abo po palcyskach, inksze juzaś, usuchliwe pohajôł i rzyknół jake dobre słowecko.
Coby dziecka niy przepómnieli ło tym świyntym, już na dwa-trzi tydnie skorzij starziki i łojce łŏnym tuplikowali, coby byli moreśnie i usuchliwe, bo Mikołôj moge przismycyć niy maszkyty, a ino hasie lebo łoszkrabiny. Jesce tyż ci tyn przeblecóny Mikołôj kôzôł cosik porzykać, nó i na łostatek, zawdy kôżdy najduch, bajtel cosik tam erbnół łod tego fałesznego świyntego. Jak to we powiarce:
„Na świyntego Mikołôja – dziecek czekô côłkô zgrôja,
Usuchliwym do maszkyty – zaś gizdowi hasie w tyty”.
Przi takim fajerze musowo byli zawdy roztomajte kyjksy, makróny, pierniki i… marcipan. Do piciô mlyko, kakał abo kakałszale na mlyku. Niyftorym do terŏzka ze gymby ślinka ciece, kej sie spómnóm kakał uwarzóny na samiuśkim mlyku a do szolki na łostatek bóło wciepnióne biółtko ze cukrym wanilijowym i ździebkiym zoftu ze citrółny lebo citrółnowygo kwasku.
Ftosik napisôł bół kejsik we móndryj ksiónżce, iże bezmać: „Gôdali mi, co sóm take, ftore bez côłkie życie nikaj i nigdy niy uwidzieli skrzóta, cwerga, żywego hampelmana abo… Mikołôja. Jô jim blank niy zowiszcza, bo mocka straciyli, zapodziôli. Możno ci sie łónym ślypia popśniyli we szkole czytaniym, grackóma na kómputrach. A możno jest ci tak i beztóż, iże te dziecka wyglóndajóm dzisiôj tak hersko, tak słósznie i sóm take przemóndrzałe, a wyrostajóm niyskorzij bez pomyślónku, bez marzyń na isto, na ludzi zmierzłych, łoszkliwych, kerzy niy majóm szkrabki ani na życie, ani łopowogi na śmiyrć”. A naszô Starka gôdali, co łod dzieciynctwa łostowo we już na zawdy tyn łod trôwniola pokazôwany Mikołôj ze jejigo lelynióma.
A dyć przeca dobrym ludzióm łod napoczniyńciô świata ferajnowali zawdy roztomajte cwergi, gnómy, koboldy, ubożóntka, skrzoty, Marysine „krasoludki”, nó i Mikołôje ze lelynióma i sónkóma. Przeca łóne, te wszyjske dôwniyjsze podciepy niy medikowali przecamć ło tym eźli Mikołôj je na isto ze Laponii i przijyżdżô ku nóm we sónkach i lelynióma abo je ci to nasz polski, ślónski świynty.
Ojgyn z Pnioków
Dykcjónôrz:
zmiarkować – zorientować się, spostrzec, uświadomić sobie;
psinco – nic, figa z makiem, coś niewłaściwego;
przepómnieć – zapomnieć;
przebleczóny – przebrany;
przecamć – przecież;
zwyk – zwyczaj, obyczaj, nawyk;
tyrać – biegać, chodzić szybko, ciężko pracować;
ficywyrt – dozorca, gospodarz domu;
niy nastykło – zabrakła;
borok – biedaczysko, nieborak;
kamrat – kolega, przyjaciel;
łobleczóny – ubrany;
szarłtne szaty – czerwone, szkarłatne ubranie;
pelc – futro, kożuch;
kryka – laska;
gorzść – dłoń;
miech – worek;
na puklu – na plecach;
gyszynki – prezenty;
we siyni – w klatce schodowej,
familok – dawny wielorodzinny dom;
bajtel, szkót – dziecko,
sprzezywać – zwyzywać, skrzyczeć;
próntek – witka;
pohajać – pogłaskać;
maszkyty – przysmak, specjał, smakołyk, rarytas;
łoszkrabiny – obierki z ziemniaków, jabłek lub innych owoców;
hasie – popiół z pieca, spalone odpadki;
najduch – nieco niegrzeczne dziecko (żartobliwie);
moreśny – grzeczny, uprzejmy;
usuchliwy – posłuszny, uległy;
porzykać – pomodlić się;
fałeszny świynty – falszywy, rzekomy świety;
kyjksy – ogólnie ciasteczka,
makróny – ciastka kokosowe, ciastka z płatków owsianych, z tartej bułki;
marcipan – marcepan;
zoft – sok;
citrółna – cytryna;
kakał – kakao;
kakałszale – łuski kakaowe;
skrzôt – skrzat;
cwerg – krasnoludek lub karzeł;
hampelman – pajac na sznurku, mały niepozorny mężczyzna;
zowiścić – zazdrościć;
zapodziôć – gubić, tracić, podziać, zawieruszyć, zapodziać, zaprzepaścić;
gracki – zabawy, gry;
popśnić – zepsuć, popsuć;
hersko – zdrowo, żywo, dziarsko;
słósznie – władczo, dumnie;
zmierzły – niemiły, nieprzyjemny, przykry, marudny;
mieć szkrabka – mieć ochotę, chęć;
łopowoga – odwaga;
łod trowniola – od lat dziecięcych, od młodości;
ferajnować – towarzyszyć;