Co, medikujecie możno, iże byda Wōm dzisiej sam eklerowǒł jak sie kreple parscy? A dyć jǒ już łod łōńskigo roku blank gawcyć sie na nie niy poradza, bo mi sie pō nich bez trzi miesiōnce chepało. Jużech sam niyrōłz gǒdǒł, co tyn czǒs festelnych balangōw, bigli i biesiadōw, te cǒłkie zapusty (jak inksi gǒdajōm – rozpusty) zetrwajōm łod Nowygo Roka aże do łostatkōw, aże do tego „śledzia”, po kierym jes strzoda popielcowǒ i fajrant tańcowaniǒ i uciechy. Kajsik tyż żech wyczytǒł, że tyn gryfny i dobrotliwy charakter Ślōnzǒkōw pokazǒwǒł sie we tańcowaniu, kuligach, kolyndowaniu i zabawach. Szykowne, wysztafirowane i uciyszne dziołchy trǒpiyli sie coby wtynczǒs nojść, chycić prziszłego chopecka skuli tego, iże bez post, po strzodzie popiylcowyj bydzie już na to za niyskoro.

Jesce moja Starka na te trzi łostatnie dni zapustōw, na niydziela, pyndziałek i wtorek gǒdali „kuse dni”, kiej wszyjskie szpasowali, fimlowali, kiej sprǒwiali kuligi, kiej tańcowali bez dziyń i noc do padniyńciǒ, i kiej jesce nasze modzioki przeblykali sie za żydōw, cygōnōw, tatarōw, za dziadōw i roztomajtǒ gadzina (bery, capy, wilki i co tam jesce). Ku tymu jesce moja Starka zawdy tyż gǒdali, co we tyn harynkowy wtorek dziǒboł styrcy za dźwiyrzami szynku, knajpy, karczmy (tyj łod Pyjtra we Chorzowie tyż) i akuratnie zapisuje wszyjskich, kierzy dziepiyro po dwanostyj w nocy wylazujōm ze balangi.

Fto by tam co niy gǒdǒł, te łostatnie dni, te łostatki to zawdy bōło mocka uciechy i szpasu dlǒ wszyjskich, kiej jesce na isto kǒżdy dǒwǒł pozōr na tyn srogi niyskorzij post. I Wiycie, załōńskigo roka uwidziǒłech we Piekarach (a latoś rychtujōm sie na to we Maciyjkowicach), co roztomajte mōndroki zbajstlowali richticzny, ślōnski, babski cōmber. Niyftore łoszkliwce gǒdali, co to kiejsik wypokopiyli krakowskie handlyry, ale to na isto niy ma prǒwda, bo już moje Staroszki spōminali ło takich babskich cōmbrach zrychtowanych bez same baby we tusty szczwǒrtek. Tańcowali ci wtynczǒs i śpiywali, smycyli po sztrekach abo i na rynek takigo sznyjmana tela, iże zbajstlowanego ze świyżyj grochowiny i słōmiōnki. Mianowali tyż go razinku „cōmber”, a już na łostatku stargali tego cōmbra do imyntu kajsik na nǒjsrogszym we mieście placu. Czytǒłech ci tyż, iże miano „cōmber” wandluje sie łod jednygo birgemajstra (ino niy poradza terǒzki spokopić ze jakigo miasta?), kiery bōł na isto srogim łoszkliwcym, gizdym i sorōniym, a kiery bezmać świtnōł w kalyndǒrz, kipnōł ci bōł gynał we tusty szczwǒrtek. Jesce kaj indzij stare baby trefiajōm sie we jakim szynku a kiej majōm już ździebko pod myckōm bierōm takigo kaspra i wrōłz pyndalujōm łod chałpy do chałpy, łod kōmina do kōmina, ale ino tam, kaj sōm jakiesik dziołchy na wydaniu, coby łod nich wycyganić jakisik fant, za kiery nieskorzij te istne bydōm musieli zabulić. Sōm tyż take, co gǒdajōm iże poznańskie baby we tyn „cōmber” fōndowali chopōm muzykantōw, gorzǒła, piwo i jakiesik jǒdło, ale to mi sie na isto niy zdǒ, coby to bōła prǒwda. Bo same przeca wiycie jak to ze tymi Poznaniǒkōma jes; to sōm przeca fynikfikry.

Nō, tōż depce tyn faszing, „karnawał” abo jak za starego piyrwyj gǒdali –zapusty ku fajrantowi. Ja, dǒwnij na cǒłki karnawał gǒdali zapusty, faszing. A, co terǒzki ino sie gǒdǒ tak, ino ło tych łostatnich trzech dniach skorzij strzody popiylcowyj. Faszing, karnewal. Karnewal tak richtik napoczynǒ sie dziepiyro łod Trzech Krōli a zetwo aże do strzody popiylcowyj. Łod czego to prziszło? Anō, łod takigo słōwecka carn-aval, co idzie przełōżić na „miynsożerstwo”. Tak na isto – jakech to już eklerowǒł – zapusty to sōm te trzi blank łostatnie dni skorzij strzody popiylcowyj. Tela, co we dǒwniyjszym kościele gǒdało sie jesce carnis-privum, znacy miynsopust, inkaszij – pociepniyńcie cǒłkigo miynsa, cǒłkij łowiynziny, i swalynie łónyj na szachty, na „zwały”. Nale, za starego piyrwyj, tyn cǒłki czǒs łod Trzech Krōli do popiylca, to byli zapusty i tela. Gǒdajōm ci tyż roztomajte mōndroki, co karnewal tak richtik, to idzie wywiyźć jesce ci łod roztomajtych świōnt pōhańskich, takich jak „lupercalia” lebo „bacchanalia”. Juzaś we tym starożytniym Rzymie fajrowali we grudniu Saturnalia. „Carrus navalis” – to ci bōła takǒ łōdka, takǒ kana, tela co na kōłkach, we kieryj ci Dionizos, taki ichni pōnboczek, fyrtǒł po cestach, po drōgach we pochodzie łoszkliwych, a możno i gryfnych, satyrōw i bachantek. Jakby na to niy gawcyć, to zōłwizōł wylazuje na to, co tyn cǒłki karnewal to bōł czǒs, kiej ino biysiadowali, tańcowali, wyrǒbiali, przeblykali sie za bele jakie heksy, strzigi i inksze stroszki, aże niyftore kapelōnki napoczli ci sie gorszyć i przeciepować ludziōm, co to sie niy gōdzi. I te kapelōnki mianowali tyn czǒs niy zapustami ino „rozpustami”. Kajsik żech wyczytǒł, co taki jedyn Araber, ambasador turecki Sulimana II przikludziōł sie ze Polski nazǒd do Stambułu i wszyjskim naobkoło łozprawiǒł, co we tamtyjszym Lechistanie ludziska blank fiksujōm, piere łōnym na dekel łod Nowego Roka, i dziepiyro te cǒłke hasie nasute na palice we strzoda popielcowǒ, moge wylyczyć tych wszyjskich fimli, ćmiyli i iptōw.

Nie miarkuja, kiej to bydziecie czytać, ale idzie pedzieć, co mōmy już latośne zapusty, latośny faszing chnetki forbaj. Mōmy dzisiǒj (?) razinku tyn szykowny tusty szczwǒrtek, po kierym mie zawdy leberka sztinkrujōm. A i te tōnkanie harynka, tyn szykowny zwyk – „śledziym” mianowany – bydymy mieli na prziszły tydziyń do kupy ze tōm popiylcowōm strzodōm. Kiejsik to ci na ta strzoda gǒdało sie „wstympnǒ strzoda” a to skuli tego, iże bōła ci łōna piyrszym dniym Srogigo Postu znacy sie „wstępem” do tych wszyjskich srogopostnych fajerōw. Jes ci to piyrszy dziyń srogij pokuty, kiery trefiǒ gynał na śtyrdziyści dni (niy rachuje sie do tego niydziyl) przed Wielkanocōm. We ta strzoda we wszyjskich kościołach kapelōnki sujōm ludziōm na palice hasie ze palmōw wielkǒnoncnych ze łōńskigo roku. Kiejsik jesce gǒdali, co to jes hasie ze starych gnatōw i kostyrōw, kiere szło znojść kajsik na smyntǒrzach. Ale, to pewnikiym niy jes prǒwda. Nǒjprzodzij to bōło ino dlǒ tych wszyjskich ludzi, kierzy jawnie łodprawiali ta pokuta. Po posuciu hasiym gowy, taki pokutnik musiǒł zarǒzki wylazować ze kościoła i niy mōg ci rajn wlyjźć, aże dziepiyro po spowiydzi wielkanocnyj we Srogi Szczwǒrtek. Tak bōło łod szczwǒrtygo wiyka aże do dziesiōntego. Jedni gǒdali, co tyn zwyk suciǒ tych palicōw hasiym, pokǒzǒł sie we łōsmym wiyku a we jedynǒstym wiyku papiyż Urban II przikǒzǒł te sucie hasiym we cǒłkim kościyle, a te hasie miało być ci ze tych palymkōw. Jesce za blank starego piyrwyj we strzoda popiylcowǒ, baby pomywali i wypǒrzali gynał wszyjskie garce, coby na nich niy łostǒł ani kōnszczek, ani ci bździnka fetu. Juzaś kajsik na przipiecku baby stǒwiali bōncloki na postny żur. Co to bōł tyn żur niy byda za tela eklerowǒł, bo jesce mi wtosik przeciepnie, co jǒ do goroli gǒdōm. Wiskali przi tyj przileżitości tyż takǒ szykownǒ śpiywka:

„Wstępna Środa następuje

Kuchareczka żur gotuje.”

A kiej kapelōnki nakryklali już tyn krziż kǒżdymu na palicy, gǒdali przi tymu take słōwecka: „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz” abo inakszij możno: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”.

Wysznupǒłech tyż kajsik, iże bōł jesce inkszy ździebko zwyk. Bōło ci to możno deczko inksze niźli wszyjsko „pōłpoście” abo „strzōdpoście”. Skuli tego, co za starego piyrwyj tyn srogi post bōł reszpektowany blank łostro, to łod tego ci sam pōłpościa zakǒzane bōło ćkanie wszyjskij warzi, wszyjskigo warzōnego jodła a we tyn dziyń ludzie trzaskali wszyjskie garce (kiejsik ino glinianne) ło dyliny, ło zol. Nō, ale jak to u nǒs i ze tego modziǒki poradziyli bajstlować cosik do jejich ci uciychy. I już pierōnym dǒwno tymu nazǒd, jesce za czasōw saskich, ksiōndz Jędrzej Kitowicz tak ło tym zwyku pisǒł:

„Młokos przed niewiastą przechodzącą, dziewka przed mężczyzną rzucała o ziemię garbek popiołem suchym napełniony, trafiając tak blisko, żeby popiół z garnka obsypał i okurzył idącą osobę. Zawołał wówczas swawolnik:

– Półpoście, mości panie!

Abo:

– Półpoście, mościa panno!”

Ojgyn z Pnioków

eklerować – tłumaczyć, wyjaśniać;

trǒpić sie – martwić się, kłopotać się;

fimlować – głupieć, zachowywać się niepoważnie;

załōński rok – dwa lata temu;

smycyć po sztrekach – ciągać, wlec po drogach;

sznyjman – bałwan;

grochowina – słoma grochowa;

kasper – kukła, kukiełka;

fynikfiker – skąpiec, sknera;

fiksować – wariować, głupieć, wygłupiać się;

fimel – dziwadło, bzik;

ćmiyl – człowiek niemądry, nierozgarnięty, przygłupi, ograniczony, tępy;

ipta – bałwan, głupiec, dureń;

leberka – wątroba;

sztinkrować – nawalać, szwankować, wysiadać;

tōnkanie harynka – moczenie śledzia;

jawnie – dokładnie, wyraźnie;

kōnszczek – kawałeczek;

bździnka – odrobina, krztyna;

bōnclok – kamionkowy lub gliniany garnek;

nakryklać – namazać, nagryzmolić;

wysznupać – wyszperać, wyszukać;