Zespół Szybu „Mikołaj” wpisany do rejestru zabytków – tak zdecydował Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach. Obiekt, który przez wiele lat służył najstarszej kopalni węgla kamiennego w regionie, obecnie stanowi jedną z ciekawszych poindustrialnych rudzkich perełek.
– Szyb „Mikołaj” jest jedynym w Rudzie Śląskiej kompletnym zespołem zabudowań i urządzeń górniczych wyłączonych z ruchu i przekazanych miastu. Wpis do rejestru daje nam realną szansę przywrócenia świetności temu miejscu – mówi wiceprezydent Michał Pierończyk.
– W ocenie konserwatorskiej Zespół Szybu „Mikołaj” stanowi świadectwo minionej epoki. Dobrze wpisuje się w grupę wszystkich zabytków związanych z górnictwem, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną i naukową – czytamy w uzasadnieniu do decyzji Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach.
Stuletni Szyb „Mikołaj” znajdujący się przy ulicy Szyb Walenty w dzielnicy Ruda przez wiele lat służył kopalni „Walenty – Wawel”. Ten najstarszy ośrodek wydobywczy na Górnym Śląsku powstał w 1931 roku z połączenia trzech rudzkich kopalń – „Brandenburg”, „Wolfgang” oraz „Hrabia Franciszek”. Wspomniane kopalnie zarządzane były przez hrabiego Walentego Ballestrema, który jeden z nowootwieranych szybów nazwał imieniem swojego pierworodnego syna, Mikołaja.
– Większość zabudowań wchodzących w skład kompleksu Szybu „Mikołaj” powstała w 1912 roku na terenie należącej do rodziny Ballestremów kopalni „Wolfgang” w Rudzie. Wzniesiono wówczas wieżę wyciągową oraz budynki nadszybia, łaźni, cechowni, sortowni, kotłowni, elektrowni i rozdzielni – wylicza dr Łukasz Urbańczyk, Miejski Konserwator Zabytków. Nowe obiekty budowlane i urządzenia stanowiły wtedy jeden z najnowocześniejszych zakładów górniczych koncernu Ballestremów.
Dzisiejszy zespół tworzą budynki: nadszybia, maszyny z halą przetwornic i częścią warsztatu oraz stalowa wieża wyciągowa. Obok znajduje się hala maszyn elektrociepłowni „Mikołaj”. Oprócz obiektów budowlanych zostały zachowane urządzenia górnicze: maszyna wyciągowa Siemens z kołem Ilgnera, szybowskaz, tachograf oraz zestaw przetwornic.
W 1994 roku rozpoczął się proces likwidacji kopalni „Wawel”. Budynki i urządzenia zabezpieczono, nie zdołano jednak uchronić ich od częściowej dewastacji. – Dzięki przeprowadzonym pracom renowacyjnym, w tym remontowi dachu udało się w dużym stopniu poprawić stan zachowania obiektu oraz odtworzyć urządzenia techniczne – tłumaczy dr Łukasz Urbańczyk. – W 2005 roku wykonano remont kapitalny maszyny wyciągowej oraz hali przetwornic wraz z mechanizmami, a w roku 2012 dokonano konserwacji maszyny oraz wyremontowano dach hali – dodaje.
Wpisanie do rejestru zabytków umożliwia miastu ubieganie się o dofinansowanie ze środków zewnętrznych prac prowadzonych przy obiekcie, w tym z funduszy wojewódzkich (m.in. dotacje z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków), krajowych (programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) jak i europejskich (programy związane z rewitalizacją dziedzictwa poprzemysłowego). W ostatnich czterech latach, poza szybem do rejestru wpisano także inne rudzkie obiekty: wielki piec huty „Pokój”, bramę drugą huty „Pokój” oraz byłą fabrykę margaryny.
Miasto zleciło opracowanie projektu modernizacji Zespołu Szybu „Mikołaj”. – Na jego podstawie będziemy mogli ubiegać się o dofinansowanie realizacji inwestycji – informuje Piotr Janik, naczelnik Wydziału Inwestycji. Adaptacja obiektu ma na celu całkowitą zmianę funkcji szybu z przemysłowo – górniczej na kulturalno – rozrywkową. W założeniu, przebudowany zostałby budynek nadszybia Szybu „Mikołaj”. W miejscu tym powstałyby m.in. restauracja z barem, jednoprzestrzenna sala imprez, muzeum interaktywne dla dzieci i młodzieży oraz sala wielofunkcyjna z możliwością organizacji imprez, pokazów, spektakli teatralnych, czy też wykładów tematycznych. – Budynek maszynowni przeznaczyliśmy zaś do całkowitego remontu i renowacji, tak by mógł on stanowić wizytówkę przeszłości górniczej tego miejsca. Zależy nam na tym, by zostawić jak najwięcej z pierwotnego charakteru budynku – tłumaczy Piotr Janik.
W projekcie ujęto także przebudowę części warsztatów przy maszynowni oraz zagospodarowanie terenu wokół obiektu, w ramach którego zaplanowano m.in. budowę parkingu przed głównym wejściem na teren inwestycji, parking rowerowy, zespół ścieżek, iluminację wieży szybowej oraz strefę placu zabaw dla dzieci. Opracowanie dokumentacji zagospodarowania Szybu „Mikołaj” zostało zlecone w ramach projektu „Zintegrowane podejście do problemów obszarów funkcjonalnych na przykładzie Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic”.
W czerwcu tego roku, po raz drugi na terenie obiektu odbyły się obchody Industriady, czyli corocznego święta Szlaku Zabytków Techniki. Organizacją imprezy w tym miejscu zajmuje się Fundacja Hereditas Silesiae Superioris z Katowic, opiekun obiektu. Już niebawem na terenie szybu odbędzie się wystawa sztuki użytkowej „RE-aktywacja przedmiotu”, na którą zaprasza wspomniana fundacja oraz Vintage Garage z Bytomia. Wystawa odbędzie się 19 lipca br (sobota) w godzinach od 10.00 do 18.00 w hali maszyny wyciągowej.
Ruda Śląska, 3 lipca 2014 r.