Stary knaker spōminŏ feryje…

Możno mi żŏdyn tak doimyntnie niy uwiyrzy, kej powia, co jŏ miŏł dziosecko rŏd pyndalować do mojij szuli, do naszyj „Siedymnŏstki”. Mieli my tam richtik szykownych rechtorōw, gryfne rechtōrki, a i zawdy cosik sie tam łod rańca na isto dzioło wicnego, interesantnego i takigo, co czowiek aże do starych lŏt boczy. I piyrszŏ libsta, i piyrszŏ cygareta. A na łostatek, kej my już wylejźli ze tyj siōdmyj klasy (wteda jesce bez żŏdnych „ekszperimyntōw” podstawōwka zetrwała siedym lŏt). Spōminōm sie direkt tyn łostatni rok. Czowiek miŏł na isto pŏłnŏ rzić tyj szuli i tak po prŏwdzie, to nŏjlepszij by jakōmsik bergōm gruchnōł na nia. A dzisiŏj? A dzisiŏj festelnie żŏl tych lŏt, kere sie już niy wrōcōm.

Aaaa, co tam. Nŏjbarzij to mi sie spōminŏ szlus roku szkolnygo i fajer. Moja Mamulka robiōła we takim wywołanym werku we Katowicach i beztōż my ze bracikiym mogli napytać kamratōw i frele ze dziołszynnyj szkoły (to bōła ci „Łoziymnŏstka”) na balanga dō nŏs do dōm. Wiycie na takŏ – jak to śpiywŏł ci kejsik Zynek Laskowik ze tego kabarytu TEY:

„Starych nie ma,

chata wolna,

oj, będzie bal,

oj, będzie bal…”

Nō, i te piyrsze kusiki kajsik we antryju, we siyni. Mie ci taki fal trefiōł, iże chnet bych ślyp przi tyj balandze straciōł kejech grajfowŏł do sztrymfōw jednyj dziołchy a łorŏz ci mie bez pysk prasknōł jeji sztrōmhalter. Ludzie, to ci bōł wtynczŏs tyjater.

Terŏzki ze inkszyj zorty. Krōm rechtorōw, to mieli my jesce naprŏwdy we szuli szykownych, roztomiyłych kapelōnkōw. Nŏjbarzi to byda boczōł tego ksiyndza Ignaca Szpunara, kery symie kapistranta we „Jōzefce” zmachlowŏł, a kerymu sie umrziło we czyrwiyniu 2003 roka. Bōł ci Łōn u nŏs na farze jakesik trzi-śtyry lata kejech pyndalowŏł do tyj podstawōwki. Pō Niym prziszŏł dō nŏs kapelōnek Wala, kery miŏł „polipy” w nocholu i krzōnkŏł choby nō… niy rzykna jak. Śniym toch ci miŏł łostuda (a jesce wiynkszyjszŏ – moja Mamulka).

Jŏch miŏł pierōnym rŏd czytanie. I kej żech wszyjskie tam Morcinki i inksze take przeczytŏł, wziōnech sie do lepszyjszych buchōw. Ło  „Trzech Muszkieterach”, ło „Hrabim Monte Kristo”, ło tych roztomajtych „Potopach” i takich tam, niy byda sam gŏdŏł. Jŏ sie wziōn za blank, ale to blank inksze. A, iże nasza biblijotykarka ze Łogrodowyj bōła deczko ślepawŏ i niy poradziyła spokopić, jakich jŏ je stary, toch poradziōł wywlyc i „Nana”, i inksze tajle tego cŏłkigo Ymila Zole, ło kerym moja Mamulka tela ino wiedzieli, co łōn same świństwa ło babach szrajbuje. Do kupy z tymi miŏłech ci rōłz we szkole „Przygody Dzielnygo Wojŏka Szwejka”. Ta ksiōnżka na isto tak mi sie zdała, takech jōm miŏł rŏd, iże do dzisiŏj drugda, lecy kedy wrŏcōm sie nazŏd, choby do mojich modych lŏt.

Tōż tyż, kej tyn ksiōndz Wala ujzdrzŏł u mie tego Szwejka, chlastnōł mie dwa razy bez pychol, zebrŏł mi jōm i kŏzŏł na drugi dziyń przijńść do szule ze Mamulkōm. Jakech sie niyskorzij zwiedziŏł, wszyjsko to bez feldkurata Otto Katza, nŏjbarzij napranego kapelōnka jakigo poradziōł tyn cŏłki pepik Hašek wysztudiyrować, wypokopić. Do dzisiŏj widza jesce tego szauszpilera, Hrušinskigo, kery grŏł tego Szwejka, jak napocznōł ślimtać, kej tyn felkurat mszŏ łodprawiŏł, i na srogij kazatelnicy prasknōł bōł drzewniannego janiołka bez rzić, bo mu sie tyn janiołek  ciyngiym zwyrtŏł sie nałopak. Bōł ci tam we tyj ksiōnżce taki jedyn na isto festelnie  mōndry kōnsek, iże:

„…ludzie ze cŏłkij Ojropy deptali nikej biydnŏ gadzina na rzyź, na wojna, kany łōnych wiydli masarze-cysŏrze, krōle, prezidynty (…) a krōm łōnych kludziyli tyż jich kapelōnki roztomajtych religiōw …”. I niy gŏdōm to skuli tego, iże nasze wojŏki tyż tego Amerikōna u tych Araberōw hilfujōm, niy. Ino skuli tego, co wiela mōndrygo ci we tyj ksiōnżce bōło.

I to ci sie wszyjsko tymu naszymu kapelōnkowi Wali niy zdało, i beztōż tyż moja Mamulka musieli deptać do szkoły (tak po prŏwdzie, niy bōł to piyrszy, ani łostatni rōłz).

Nŏ, ja, styknie spōminaniŏ. Rzykna ino, co latoś feryje dlŏ naszych dziecek (a jesce barzij dlŏ rechtorōw) napocznōm sie 23 czyrwiynia we tyn nŏjdugszy dziyń (i nŏjkrōtszŏ nocka). A ino dziecka poradzōm nŏjlepszij wszyjsko wypedzieć, co jim na leberkach ślygłŏ.

Mały Hanysek bez cŏłki rok we tym jejigo gimnazjōm szporowŏł wszyjskie betki, kŏżdy taszyngeld, i kej dociep jesce złocioki, kere erbnōł łod łojcōw i starzikōw za gryfny cajgnist ze szuli, wybrŏł sie na łodwieczerz do – dejcie pozōr! – „agyncji towarzyskij”. Kukŏ tak naobkoło i na łostatek łobsztalowŏł sie jakosik szykownŏ frela. Po pŏruch minuteckach wlazuje do izby dziołcha, gawcy a to ci je… to ci je jego rechtōrka łod polskigo!!!

Ojgyn z Pnioków

doimyntnie – zupełnie, całkowiecie;

libsta – dziewczyna, narzeczona:

napytać – zaprosić;

sztrymfy – pończochy;

sztrōmhalter – gumka z żabkami do pończoch;

szauszpiler – aktor;

leberka – watroba;

to zawdy Polôk…

Rółzczasu jedyn łoszkliwy dzioboł zwôbiół na kraj tify Ynglyndera, Żabojada, Miymca i Polôka. Nó, i napoczło sie. Podlazuje ku Ynglynderowi i rzóńdzi:

– Skokej!

– Niy fukna, niy skokna!

– Gentleman na isto skoczół by!

Nó, i tyn Ynglynder fuknół w dół!

Terôzki podlazuje tyn dzioboł ku Żabojadowi i gôdô te same:

– Skokej!

– Niy skokna!

– Ale gentleman by skoczół!

– Niy fukna, na isto niy skokna!

– Chopie, ale terôzki jes takô mółda!

Nó, i tyn Żabojad skoczół do tyj tify.

Terôzki prziszło dran na Miymca i tyn dzioboł juzaś gôdô:

– Skokej!

– Niy skokna!

– Ale gentleman by na zicher skoczół!

– Niy skokna!

– Chopie, ale terôzki jes takô mółda!

– Chopie! To jes byfyjl… rozkaz!

Nó, i Miymiec skoczół.

Terôzki na łostatku dzioboł przilazuje ku Polôkowi i tyż mu gôdô:

– Skokej!

– Niy skokna!

– Gentleman by pewnikiym skoczół!

– Ale jô niy skokna!

– Ale terôzki jes takô mółda!

– Niy skokna!

– Chopie! To jes byfyjl, rozkaz!

– Niy! Niy skokna!

– Nó, tóż giździe niy skokej!

Polôk skoczół rajn do tyj tify!

Ojgyn z Pnioków

kraj tify – krawędź urwiska (przepaści,rozpadliska);

fuknóńć – (tutaj) skoczyć;

na zicher – na pewno, z pewnością;

byfyjl – polecenie, rozkaz;

rajn – do środka;

Przi Dniu Kobiyt…

Nō, i juzaś bydymy fajrowali „Dzień Kobiet”, dziyń naszych gryfnych babeczkōw. Nǒ, możno niy wszyjske, bo sōm niyftore łoszkliwce, kerym sie tyn dziyń ciyngiym ze kōmunōm kupluje. Babeczki nasze niy dali sie tego fajeru wytargać i bydōm fajrować. Tela, co wele tego świynta niyftore babskie cajtōngi bajstlujōm roztomajte ankyty, kōnkursy i co tam jesce inksze, coby ino ci jak nǒjwiyncyj iptōw sie te jejich cajtōngi lajstnyli. I sam spōmnieli mi sie na isto gryfne kōnski, kere pisǒł i berǒł jedyn szykowny Warszawiǒk Stefan Wiechecki a jŏ byda rzōndziōł to we naszyj gǒdce:

Tak kejsik z rańca przikwanckǒł ci sie ku mie jedyn mōj kamrat, stary knaker, kery sie już blank  dǒwno tymu łożyniōł. Widza, co je snerwowany, mocka podhajcowany i ciepie mi na zesel jedyn taki farbisty cajtōng. Ździebko mie to wyprościyło ale pytōm sie go opaternie:

– Franc, po jakiymu kupujesz take cajtōngi?

– Niy! To ino skuli tego, co my chopy muszymy czytać wszyjsko, bo inakszij biyda nōm. Mogymy wszyjsko, co my łod Jadama i Yjwy erbli na zicher do imyntu przedrzistać.

– Po jakiymu? Niy miarkuja. Ło czym ty gǒdǒsz?

– Anō, tōż kuknij na trzeciǒ zajta tego cajtōnga!

Badnōłech i czytōm, iże we jakisik ankycie pytali sie babōw eźli łōnym majōm chopy we wszyjskich tych dōmowych robotach hilfować? Sam ci je czǒrno na biǒłym naszkryflane cosik takigo:

– Jeżech wydanǒ już łod pōł roku i mojigo chopa takech gynał wytresiyrowała i wszyjskigo naumiała, iże terǒzki we chałupie robiymy wszyjsko wrōłz do kupy a łōnymu sie zdǒ, co to robi ze swojij niyprzimuszōnyj uciychy.

Franc ino mrōnknōł cosik pod fusiskiym i pedziǒł:

– Tyż ci śniego, ze tego ślapitkorza, to ci je na isto ciućmok i klipa.

Nale, czytōm dalszij a ta mamzela gǒdǒ tak:

– Mōj stary wstowo do roboty ło piōntyj z rańca, łodgrzywǒ sie na hajcōngu,  uwarzōne jesce wczorej – hawerfloki…

– Nale śniego mamlas i lelek. Hawerfloki łodgrzywǒ, kiere na wieczōr uwarzōł chop dlǒ gansi lebo kacycōw.

Płaczka mu po licu śleciała i kǒże mi czytać dalszij:

– Pomywǒ szolki i talyrze, bo jǒ dziepiyro wstowōm ło siōdmyj.

Zdziebko sie tyn mōj kamrat snerwowǒł, dopolōł, ale kǒzǒł mi czytać dalszij.

– Mōj chop pucuje moji i swoji szczewiki, flikuje fuzekle, mǒ rǒd cǒłkǒ chałpa pośmiatać, wiyszǒ jesce gardiny po praniu i blank niy wyglōndǒ na takigo, coby niy bōł rǒd, coby bōł nabańturzōny skuli tego…

– Niy wyglōndǒ, niy wyglōndǒ! A kej mǒ wyglōndać? – nerwuje sie tyn mōj kamrat. – Czasu pierōnie przeca niy mǒ! Tu dyliny powyciyrǒ, tu wybigluje sie hymdy i klajdy łod swojij staryj, laufki chytǒ we jeji sztrymfach, a ta jejigo mamzela bizygǒni i brzōnkǒ sie we prykolu; jesce łōnyj narychtuje śniǒdanie, a łōna ci go jesce spierōni, iże bōnkawa za zimno i… wartko tyrǒ do golaca.

– Cǒłkǒ robota potajlowanǒ – prawi dalszij Franc. – Kej łōn wiyszǒ pranie na gōrze, to łōna robi sie tyn diosecki „manikure”. Kej łōn bigluje, to łōna niy poradzi przijńść do sia, kere kiecki bydōm latoś moderne: duge lebo te blank bez pympka?

– Jǒ sie tam Ojgyn tym ciarachym niy trǒpia. Łōn za ta swoja starǒ, za ta jejigo  kalymba moge i dziecka na świat wydǒwać. Mie tam je wszyjsko jedno. Ino, chopie, sam sie rozłajzi ło bezpieczyństwo nǒs wszyjskich, wszyjskich chopōw. Bo widza, co sie już i za mie moja starǒ tyż wziyna. Jakosik tak zeszły tydziyń we sobota moja starǒ dowo mi moje zoki, nawleczōnǒ jegła ze czǒrnōm niciōm, zicła mi sie na klinie i napoczynǒ mie tak, nikiej dlǒ szpasu, uczyć sztopować, ficować te moje zoki. Kukōm ci tak na nia, możno sie jakosik niymocnǒ na filipie zrobiyła, abo co? Ściepuja jōm ze tego klina, zoki wciepuja do waszkorbu i wartko wylazuja na piwo do naszygo zwykowego szynku.

– A na łodwieczerz Ojgyn juzaś. Jakiesik chichranie, zegōwkiym mie dlǒ szpasu praskła w łeb i kǒże mi nasze prykole narychtować do spaniǒ. Niy, cosik sam niy klapuje, biera pitōwa na łeb i kca tyrać po dochtora. Nō, i dziepiyro terǒzki moja starǒ pokǒzała mi tyn cajtōng we kerym je gynał wyeklerowane jak ta istno naumiała swojigo chopa ficować zoki i sztrymfy.

– Ło wiela tak na isto je, to tyn istny musi już dzisiǒj kamratōw prosić, coby go fto zakatrupiōł, bo niy ma na co czekać; miłosiyrdziǒ na isto niy doczko!

Ojgyn z Pnioków

ipta – bałwan, głupiec, dureń;

przikwanckać sie – przywlec się;

wyprościć – zdumieć;

ślapitkorz – łachmaniarz, niedbalec;

hawerfloki – płatki owsiane;

laufki chytać – oczka w pończosze łapać;

sztopować, ficować – cerować, łatać;

Naszŏ Barbōrka….

Nō, tōż mōmy samtukej na Ślōnsku Barbōrka, naszŏ Barbōrka. Ino jak mi sie zdŏ, niy ma we ludziach aby tyj uciechy, kerŏ bōła piyrwyj. Bo i niy ma ze czego ta uciecha sam u nŏs mieć. A dŏwnij? A dŏwnij to ci dziepiyro bōł fajer. Łod samiuśkigo rozwidnioka po drōgach, po ulicach trajtali dmuchoce, gryfne berkmōńskie damfkapele. Muzykanty we paradnych mundurach i we tych berkmōnkach ze federpuszym na palicach, kerych wiōd szumny kapelmajster, wołali muzykōm wszyjskich hajerōw, gwarkōw, grubiorzy, murckōw – abo jak łōnych tam fto mianowŏł – na gruba. Tam te nŏjlepszejsze, nŏjbarzij robotne dostŏwali łod dyrechtorōw roztomajte krziże, medalijki, gyszynki (gelt, co starŏ niy wiedziała) i take tam bele co. Łoszkliwce gŏdali, iże za Gierka to sam dō nŏs na Ślōnsk przijyżdżała kipa a do kŏżdyj gruby walyli cŏłke kary tych medalikōw. Terŏzki możno tego jes mynij, ale i grubōw mōmy już nie za tela. A we tych wszyjskich miastach, kaj gruby byli napoczynŏł sie fajer na cŏłki karpyntel.

Musowo bōły wszandy roztomajte biysiady, i  to niy jakiesik wysztudiyrowane, ale te nasze ślōńskie, dlŏ samych chopōw. Piwo ci sie lŏło choby ze kokotka. Na talyrzach gryfne ajsbajny, i to take srogie, iże kostyry za łoknym wystŏwali.

Nō i dalszij: krupnioki i żymloki, ślōnski wuszt ze mosztrichym, berkmōński gorczek i wiela, wiela piwa; scyganiōłbych, kejbych pedziŏł, iże gorzŏły blank niy bōło. Niyskorzij to furgały wice, szpasy i roztomajte gŏdki łod starych sztajgrōw, kerzy modziokōw, sztiftōw uczyli grubelokowego fachu. Kej już niyftorzi mieli sztajfne szłapy dyrdali nazŏd do dōm a tam jejich stare i dziecka szykownie wysztiglowane niy poradziyli sie doczkać na łojca lebo starzika, dŏwali łōnym ciepłe lacie, rychtowali fajfka i kŏzali sie zicnōńć na zofie abo i na szeslōngu. Dobrŏ kobiyta to jesce narychtowała chopowi już przodzij warzōnka. Wiycie, taki gorki sznaps na szpricie, miodzie ze citrołnōm i korzyniōma. A to wszyjsko skorzij wlywało sie go rubych szolek, coby za wczas niy łoziōmbło.

Lata tak zetrwało podwiyl terŏzki to wszyjsko diosi niy wziyni, i niy praskło to wszyjsko na łostuda. I komu to zawŏdzało? Fto tego ci niy miŏł rŏd?

Barbōrka, to jes ci tyż przeca gryfne miano dlŏ dziołszek samtyjszych, kerym dŏwali to na krzcie. W kŏżdyj dŏwniyjszyj hajerskij familiji musiała chocia takŏ jedna Barbōrka być. Bo to jes patrōnka wszyjskich berkmōnōw, ale tyż i kamiyniŏrzy, wojŏkōw i – możno mało fto ło tym wiy – zyjmanōw i rybŏkōw. Tela, co nŏjbarzij we zocy majōm jōm berkmōny i… możno to bydzie blank fōłglowate… drukŏrze.

 Ojgyn z Pnioków

rozwidniok – poranek, ranek, świt, świtanie, brzask;

damfkapela – orkiestra dęta;

federpusz – pióropusz, kita z piór na czapce;

kapelmajster – kapelmistrz;

murcek – też gōrnik (mocno ubrudzony gōrnik);

kipa – wywrotka (samochōd);

ajsbajn – golonka;

mosztrich – musztarda;

mieć sztajfne szłapy – być pijanym, zawianym;

szprit – spirytus;

Janiylskô filozofijô…

Rółzczasu dwa janioły rajzowali, wandrowali po świycie i na łodwieczerz  zahaltowali, coby przetrôwić côłkô nocka we chałpie zabranyj, moc pijynżnyj  familiji. Jednakowóż ta familijô łodmówióła spaniô we paradnyj izbie swojij rezidyncyji. Dali janiołóm plac we zimnyj pywnicy. Kej ci sie już łóne same  narychtowali spanie na twardych dylinach, starszyjszy janioł uwidziôł srogô dziura we ścianie i zaflostrôwôł jóm. Kej juzaś tyn modszy janioł spytôł tego starszyjszego po jakiymu to zrobiół, tyn łodrzyknół, iże „Zachy niy zawdy sóm take, jak sie nóm wydôwajóm.”

Na drugô noc janiołóm prziszło nocówać we festelnie biydnyj chałpie szczyrygo gospodôrza i jejigo babeczki. Kej już podziylyli sie łóni ze janiołóma resztym swojigo jôdła, małżyństwo dozwolóło janiółóm spać we jejich prykolu, kaj tyż  mógli se łóni gynał dychnóńć. Kej już na drugi dziyń wzyjńszła klara, janioły uwidzieli, iże te jejich dobre małżyństwo jes côłke we płaczkach… ślimtajóm łóne jak maluśke dzieciô. Jejich jedzinô krółwa, kieryj mlyko bóło jedzinym zdrzódłym kustu, leżała zdechniyntô we polu. Tyn modszy janiôł bół festelnie łozgorszóny i spytôł sie tego starszyjszego:

– Jakeś móg na to dozwolić? Tyn piyrszy pampóń miôł wszyjsko, a tyś mu jeszcze spómóg! – labiydziół, użôlôł sie tyn modszy janioł. – Ta drugô familijô miała blank maluśko, a ty dôłeś zwólô, coby ta jejich kalymba zdechła.

– Zachy niy zawdy sóm take, jak sie nóm wydôwajóm! – łodrzyknół starszyjszy janioł. – Kej bylichmy we pywnicy tyj rezidyncyji merknółech, przifilowôłech, iże we tyj dziurze we ścianie bóło złoto, goldowe wyrfle. Jejigo włóściciyl bół festelnie pragliwy, przepadzity i niychyntliwy, coby sie dziylić tóm swojóm fortónóm i bogajstwym, tóż tyż żech zaflostrôwôł ta ściana tak, coby łón niy poradziół znôjść tego schówka. Wtynczôs, kej spalichmy we prykolu tego dobrygo farmera, prziszôł ku niym janioł śmiyrci po jejigo babeczka. I jôch mu dôł w miesto babeczki, ta krółwa; „Zachy niy zawdy sóm take, jak sie nóm wydôwajóm.” Poniykedy dziyje sie gynał tak, zachy niy idóm po naszyj myśli. Tak tyż jes ze losym, musisz spolegnóńć, iże wszyjsko, co ci sie przitrefiô, jes zawdy ino dlô twojigo nôjwyższyjszygo… DOBRA!

Ojgyn z Pnioków

na łodwieczerz – pod wieczór, wieczorem,

przetrôwić – spędzić (czas);

zabranô, pijynżnô – bogata;

paradnô izba – pokój gościnny, odświętny pokój;

zaflostrować – zakleić, tutaj zamurować;

zachy – rzeczy;

szczyry – gościnny;

gynał dychnóńć – dobrze, dokładnie odpocząć, odetchnąć;

klara – słońce;

płaczki – łzy;

ślimtać – płakać;

kalymba – krowa;

zdrzódło kustu – źródło jedzenia, środek wyżywienia;

pampoń – tutaj: bogaty wieśniak;

dać zwólô – pozwolić;

merknóńć – spostrzec, zauważyć;

przifilować – wypatrzeć, dostrzec;

goldowe wyrfle – kostki złota;

spolegnóńć – polegać na kimś, zdać się na kogoś;

Wiesna cŏłkim pyskym….

To bōło na wiesna. Jakesik dwadzieścia lōt tymu nazŏd poszŏłech – jak to miŏłech we zwyku – do jednygo katowskigo kafyju, ftory sie mianowŏł Europa, kaj zawdy po połedniu grała muzyka i szło kŏżdydziyń jakosik cudzŏ frela, nō, niy ino frela, nale baba samotnŏ abo i wydanŏ przigŏdać, i blank ci jōm do łostatka zbałamōńcić.

Blank trzyźby zicnōłech przi tiszu wele łokna i po lekuśku napocznōłech kukać, łobziyrać sie naobkoło; nō, kciŏłech łobadać jake tyż to dziołchy przikulwitali sie dzisiŏj do tego kafyju na tańcowanie. Za tela niy bōło co łoglōndać i ino żech przifilowŏł jedna takŏ poblisku muzyki. Wyglōndała mi łōna na takŏ jakosik ci niy za srogŏ, nō barzij maluśkŏ i kurduplowatŏ, wysztafirowanŏ nale ci bōła jak ficywyrt we Boże Ciało, we daklach miała ci łōna srogachne oringle, barzij ale ze takigo trōmpyjtngoldu, wyblanszowanŏ na fest a na fresie miała ci łōna pucu tela, coby szło niym łobciepać, zapucować cŏłki sztok tyj chałpy we kerym bōła ta Europa. Ku tymu, tak mi sie zdało, bōła ci łōna jesce ryżawo, nō takŏ choby pojscanŏ słōma, a wosy miała ci rozkociymbane jak to terŏzki je we mōłdzie. Zdała mi sie tyż niy takŏ blank modŏ.

Prziszŏł ōłber, łobsztalowŏłech piyrszy lampus kōniaku, szluknōłech i dalszij kukōm po wszyjskich naobkoło. Wleźli dwie starucne mamzele i jedyn świdraty karlus (ta frela wele muzyki tyż cheba bōła deczko świdratŏ), przi jednym tiszu trzech chopa i dwie ino baby (niy bóło sie co gowy zawrŏcać), deczko dalszij jedna gryfnistŏ frela i trzech zramolałych knakrōw (pewnikym pitli ze roboty ze tōm frelōm i zdało sie łōnym, co Pōnbōczka za szłapy łobłŏpiyli), nō i yntlich muzyka napoczła grać take kōnski do tańcowaniŏ.

Jŏch łobsztalowŏł jesce jedyn lampus, wartko go wysłepŏłech i… Wiycie, ta baba wele tyj muzyki zdała mi sie niy takŏ juzaś starŏ. Dziywka to możno już niy bōła ale werciōło sie jesce rōłz na nia kuknōńć.

Łobsztalowŏłech jesce jedyn lampus, wysłepŏłech go na eks, przifilowŏłech ta corŏzki modszŏ frelka kole tyj muzyki. Lica ci łōna miała take czyrstwe, wosy aże do pōłrzitkōw a ze dekoletu wyglōndali blank sztramske cyculki… Jesce jedyn lampus kōniaku, i jesce jedyn na eks… Nōōō, blank szykownistŏ ta frela wele tyj muzyki. Takŏ blōndina choby Claudia Schiffer abo Pamela Anderson tela, co deczko łod nich modszŏ.

Niy szczimŏłech i wysłepŏłech jesce dwa lampusy kōniaku I już takim łostrym weźrokym filuja po tym restaurancie… zmustrowŏłech wszyjske baby i ta, wele muzyki (jake łōna miała gryfne goldowe i brilantowe zausznicki) zdała mi sie gynał na dzisiyjszy wieczōr. Szluknōłech łōsmy lampus kōniaku… i jesce jedyn i… ida napytać jō do tańcowaniŏ.

Ludzie! Łōna stanōła… te szłapy dugaśne aże ku ziymi… nō Naomi Campbell! Tańcujymy, tańcujymy i tak po pŏruch kōnskach (szluknōłech jesce jedyn lampus kōniaku śniōm) wylandowali my ci u nij we chałpie. Dalszij Wōm niy byda łozprawiŏł dokumyntnie. Styknie co rzykna, iżech sie łocuciōł blank ło rozwidnioku (nō, możno kole dwanostej we połednie) we skiełtanych hadrach na prykolu u tyj rubyj, świdratyj, ryżyj, wysztafirowanyj jak ficywyrt we Boże Ciało i wyblanszowanyj krapyki, ftoryj gybis leżŏł wele na nachtiszu!

Ludzie! A mie już za pierōnym starego piyrwyj tuplikowŏł mōj starzik Jōłzel:

– Ojgyn! Dej se pozōr! Na świycie niy ma żadnych, brzidnych i szpatnych babōw… moge być ino… za knap ze gorzŏłōm!

Ojgyn z Pnioków

katowski – katowicki;

muzyka – zespół muzyczny, kapela;

przigŏdać – tutaj: poderwać;

puc – tynk;

zapucować – otynkować;

wysztafirowany – wystrojony;

ficywyrt – dozorca, gospodarz domu;

świdraty – zezowaty;

dekolet – dekolt;

łocucić sie – obudzić się;

wyblanszowany – upudrowany, wypudrowany;

żadny – odpychający, szkaradny;

Marzec szejśćdziesiōntego łōsmego roka…

Niy wiym po jakiymu, ale we tym marcu to mi sie wszyjsko tak jakosik do kupy metlŏ. Kejsik, za samotnego, za fyrnioka miŏłech rŏd łamzić po roztomajtych kafyjach, szynkach i tam bele kaj. Bōł ci taki jedyn gryfny kafyj we Katowicach, kery sie „Miskolc” mianowŏł. Maluśki, zawdy pŏłny, ale jŏ miŏł już take łoko u szynkiyrki, iże zawdy dlō mie sie tam jakisik plac znŏdła, cobych sie mōg zicnōńć. A miołech rŏd taki madziarski likiyr słepać „Hubertus” (ło czymech już niyrōłz spōminŏł). Niy, cobych bōł fyrszt, myśliwiec, to niy. Jŏ to miŏł rŏd i to jesce skuli tego, że tam we tym „Miskolcu” bōła gryfnŏ dziołcha kelnerka. Po jakiymu jŏ to dzisiej spōminōm? Ano, skuli tego, co wlŏz mi do gracy taki tomik sztrofek, kere kejsik napisŏł łojciec mojigo kamrata ze chymicznego technikum, Stanisław Jędrzejek. Łōn ci bajstlowŏł roztomajte sztrofki ze tych naszych powiarkōw. Wszyjskie znŏcie powiarka, iże „kaj dzioboł niy moge, tam baba pośle”, pra? I tyn kamratowy łojciec napisŏł bōł tak :

„Gdzie diabeł nie może tam babę pośle.

Nieprawda! – pewna dama odparła wyniośle.

Nikt dzisiaj nie uwierzy w to głupie gadanie.

Bo bab już przecież nie ma, tylko same panie.

Owszem – ktoś mruknął – ale te paniusie,

Zbyt łatwo ulegają diabelskiej pokusie.

Z tej racji wynika prawda oczywista,

Że diabeł dosyć często z ich usług korzysta.”

Nō, i beztōż, coch tam zolyciōł we tym „Miskolcu”, dostŏłech sie do heresztu. Ja, do heresztu. Bōło ci to śtyrnŏstego marca we tym łoszkliwym 1968 roku. Jakech to miŏł we zwyku, szluknōłech małowiela tego „Hubertusa”, połozprawiŏłech ze tōm gryfnōm dziołchōm i smōwiōlech sie śniōm na wieczōr, iże pōjńdymy potańcować do takij knajpy „Monopol” kole banhowa we Katowicach. Podwiyl co, spichnōłech sie z kamratym i podeptali my jesce do takigo szynku na Mariackŏ. A sam sie wija, chaja zrobiyła. Sztudynty wyrŏbiali wiela wlejzie we tych Katowicach. Jednych autokami wykludziyli do heresztu a te, kerym sie udało pitnōńć, wyrŏbiali na ulicach. Juzaś we wszyjskich werkach, na grubach tyn ci „aktyw robotniczy” wywrzaskiwŏł tam roztomajte take gupoty (niy byda sam powtŏrzŏł, bo starsze boczōm, a te modsze, a tych modszych – to psinco łobłajzi terŏzki). Styknie co rzykna, iże i mie ze kamratym wkludziyli do kibitki i wywiyźli na kōmynda. I terŏzki łobejzdrzijcie. Jŏ niy bōł wtynczŏs sztudynt. Jŏ robiōł już we werku. A zōłwizōł mie zawarli, chociach ino gawcōł i festelnie mi sie ta chaja podobała. Nŏjgorzij, iże niy wiedzieli te ichnie policajty, co symnōm zrobić. Bo to niy sztudynt ino robol. Protystuje skuli tego co dziŏło sie we Warszawie we „Dziyń kobiyt”, abo jes wnerwiōny na – jak to wtynczŏs klyciyli – „antysocjalistyczne i syjonistyczne elementy”. Nŏjbarzij to sie tropiōł taki jedyn porucznik, naprany jak kalny ślyp, kerymu z gymby capiōł „wykwintny bukiet” gorzŏły i machory, a ło kerym kamraty gŏdali:

– Łōn jes jak rzyka!!!

– Ja, skuli tego, co łōn z gōr pochodzi?

– Niy! Tyż niy moge żyć bez koryta! I to do dzisiŏj!

Niyskorzij dostŏłech dwa razy kneblym bez rzić i kŏzali nōm ze kamratym deptać do dōm. Tela ino, co ta frela z kerōm bōłech ugŏdany, niy doczkała sie na mie i cŏłke moje zolycynie zdało sie psu na buda. I, niy jeżech blank pewny, czy mi to na dobre wylazło abo niy, bo możno niy bōłbych terŏzki wrōłz ze mojōm Elzōm.

Łozprawiali jesce wteda taki wic: Stary profesor, kerymu już nic niy poradziyło zaszkłōdzić chyciōł sie ze swojimi sztudyntōma pograć we pokera. Szpilowali tak bez cŏłkŏ noc i nad rańcym tyn profesor gŏdŏ:

– Wōm to chopcy dobrze, protystujecie a terŏzki fukniecie do prykoli i mŏcie pokōj!

– A Łōni, panie profesorze? – pytajōm sztudynty.

– A jŏ, to musza sie jesce chocia wodōm łoszpluchtać!!!

Ojgyn z Pnioków

fyrniok – kawaler;

zolycić – flirtować, randkować, umawiać się;

spichnōńć sie – spotkać się, trafić się, trafić na siebie;

capić – śmierdzieć;

fuknōńć – wskoczyć;

łoszpluchtać sie – opłukać się;

Zŏcnŏ Starecka Zofija a fligry….

Wiycie! Bez cŏłke lato toch ci miŏł tuplowanŏ utropa. Rōłz, iże bōła latoś takŏ stopierōńskŏ hica jak we Africe, choby klara wisiała na szpagacie blank przi ziymi i grzŏła nikej halbecka, co jŏ gŏdōm halbecka?… cŏłki liter starzikowego bimbru, a ku tymu… ludzie! Fto to wypokpiōł?… Naobkoło we zegrōdkach łod rozwidnioka aże do pōłnocki szkwiyrcōm te moderne łod pŏruch lŏt… GRILLE. I Wiycie, moje Wy roztomiyłe, chnetki by mie pierōn szczelōł kejech usłyszŏł łod jednego mōndroka we telewizyji, iże na te nasze zegrōdkowe „grille” na isto nŏjlepszyjszŏ mŏ być „argyntińskŏ lynda”, „argyntińskŏ polyndwica”. A nasze pampōnie sztyjc wadzōm sie ło jakesik „dopłaty”… możno skuli tego, iże jakisik klugszajser reklamiyruje argyntińskŏ łowiynzina?

Nale, możno dzisiŏj niy byda za tela jamrowŏł i wajŏł, bo spōmnieli mi sie – niy poradza zmiarkować po jakymu? – dwa hameriōńske braciki: Orville i Wilbur Wright, kere sto dwanŏście lŏt tymu nazod przefurgli chnet kilomyter na maszinie, ftorŏ ździebko bōła ino do dzisiejszygo fligra podano. Łōne już skorzij napoczli markiyrować, iże furgajōm ale dziepiyro we tym 1903 roku pofurgli piyrszy rōłz na richtik. A terŏzki styknie ło szaroku, abo niyskoro we nocy, kuknōńć na niybo, coby ujzdrzić te na isto dupne fligry, kere ze naszych Pyrzowic sztartujōm abo tam landujōm, a ftore terŏzki mogōm bali i naobkoło świata furgać. A jŏ sie siedza przi tym kōmputrze na kerym pisza te wszyjske klachy do Gońca Górnośląskiego, i po plecyskach ino klara szykownie mie grzeje bez tyn reszt liści corŏzki barzij żōłtych i brōnŏtnych ze strōmōw, kerych jesce do łostatka niy wyrzli sam u nŏs we Chorzowie. Liście, listecki, wiela by sam szło terŏzki gryfnego napisać? Spōmniŏł mi sie ale taki ynglicki angyjber, Paul Johnson, kery bōł ci rōłz pedziŏł take słōwecka:

„Starzejąc się, stajemy się podobni do jesiennych liści. Nasza starość nie przynosi jednak estetycznej rekompensaty, jaką u schyłku życia otrzymuje liść – oznacza wyłącznie szarzenie, wymywanie wszelkich kolorów, a pojawiającym się na skórze plamom daleko do szaleństwa słonecznych barw – są ciemne, brzydkie i zwiastują zagrożenie.”

Na isto, i ludzie i strōmy sōm mode i drab grajziejōm, a mało fto gawcy, iże tak jak te listecki na strōmach zeżōłknōm i ślecōm, tak i my wartko sie ze tego, możno niy nŏjgryfniyjszego ze światōw stracymy, a jednako, i nŏs na smyntŏrzu, i listecki ze tych szykownych na wiesna drzywek, śniyg zasuje i tela bydōm inksi i łō nŏs i ło tych liściach pamiyntać. A gŏdōm ło tym skuli tego, iże łōńskigo tydnia pochowali ci u nŏs na kiyrchowie przi Jōzefce starŏ Zofija. Bōła ci Łōna dziewiyńćdziesiōnt łoziym lŏt starŏ i bezmać boczōła jeszcze kej te piyrsze fligry napoczli Pōnbōczka na tym niybie szterować. I na isto wteda niy fligry jeji po gowie łamziyli, ino sam te nasze ślōnskie żywobycie.

Wiela miała dziecek (znōm ino jedna cera), eźli miała wnuki, eźli niy, nale na zicher gawcyła ci kejsik łoczami dziecka, kej to Jeji łojce, starziki szli do powstaniŏ, a możno tyż i tak bōło, co jedyn ujek bōł przi powstańcach a drugi juzaś przi miymieckich wojŏkach, i szczylali do sia ze tych swojich gywerōw pod Anabergiym abo kaj indzij. Tak jak na isto sam u nŏs bōło. Niy znŏłech ci Jōm blank dobrze, ale niy ło to sie rozłajzi. Tela, co możno i werciyło sie Jōm znać, wlyjź na klachy dō Nij, posuchać co tyż mŏ do pedzyniŏ, co tyż ło tym naszym świycie medikuje. Myśla, iże dobrŏ bōła. A dobre ludzie sie pierōnym gibko tracōm, a śniymi nasze gryfne zwyki, naszŏ szykownŏ gŏdka, słowa i słōwecka, kerych sie już niy spōminŏ, ło kerych sie już niy boczy. I wszyjske my wiymy, iże take ludzie to szac, skarb. Kce sie tam do takch starek, staroszkōw pōjńść, zicnōńć na zofie, na maluśkich zegłōwkach, lebo na ryczce przi kachloku abo kuchniannym żeleźnioku, a suchać tego jejich beraniŏ, tego wszyjskigo, co sie bez cŏłke łōnych utrŏpiōne życie nasztaplowało, co te łoczy, kere już ani ślimtać niy poradzōm, widzieli bez te chnet sto lŏt. Coby tego niy przepōmnieć, niy zaciepać klamotami ze kerych tego już żŏdyn na wiyrch niy wywlece i do porzōndku niy skludzi. Kce sie, na isto, kciało by sie, tela ino, co na dziewiyńćdziesiōnt dziewiyńć procyntōw niy pōdymy do tych ludziōw, niy znŏjdymy ździebko dlō nich czasu i ciyrpliwości bo razinku jakosik nŏgłŏ robota, bo dziecka szterujōm, bo możno jakisik fajer we familiji; bo tak po prŏwdzie to sie blank niy kce dzisiŏj (idzie łostawić to na jutro, lebo prziszły tydziyń?), bo tak ciynżko ta dupa ze kanapyju sztreknōńć… niy coby blank zaboczyć, ino łostawić na niyskorzij, na juzaś, na świyntego nigdy!!!

I dziepiyro gloki, dzwōny ze Jōzefki lebo inkszego kościoła, kere zaglingajōm przi pogrzybie, dajōm skŏzać, co już na wszyjsko jes za niyskoro. Przeca to znŏcie, pra? A ino naszŏ zepsiało służba zdrowiŏ, tyn cŏłki ZUS i fto tam jesce, majōm jedna utropa mynij, a ino na wertiko łostanōm łostatnie rycepty na kere niy bōło już we portmanyju złociokōw, wyglancowany palcōma rŏłzynkranc, rōżaniec, łobrŏzek Przenŏjświyntszyj Paniynki abo świyntego Jōzefa ze łostatnij kolyndy. A te listka, kere ślatujōm po cichuśku, po lekuśku, choby nŏjlekszyjszŏ pierzina zasujōm tyn świyży grōb…

Listka ślatujōm corŏz barzij. Podzim. Niyskorzij zima i wiesna, rajcujymy choby nŏjynte ło latośnym welōnku, ale podwiyl co, styrcymy i nadymōmy sie choby purchōwka, my trzidziystołoźmiomilijōłnowŏ Polska we progu, we siyni tyj Uniji. Pijyndzy corŏzki mynij, gruby a werki ciyngiym zawiyrajōm, a te we Warszawie już ci sie fest roztopiyrzajōm, fto tyż tam ci sie za byamtra we tyj Brukseli chyci. Mŏ taki istny jakŏ szkoła, eźli niy mŏ, bele sie wryć do raje. Przeca terŏzki byle briftryjger moge być dyrechtorym, bele handlyrz ze naszyj Barskij przepiyrŏ ludziōm, co, i jak majōm myśleć. We nŏjbliższyjszym welōnku wybiyrać bydymy (łobiyralichmy już) roztomajtych rułkorzy (guliktraucherōw) szwajserōw i takich jesce. Rachuje sie ino to, jak poradzi sie roztopiyrzać, jaki jes frechowny, jak poradzi pycholym wywrzesknōńć – już ło sia gŏdŏ, co śniego dupny „polityk”. Gołodupiec, kery sie musi do grotka prziflostrować i ćkać choby kormik swoja maciora. Nale, szlus ze politykom. Lepszejsze łod polityki jes zbiyranie grzibōw, bo chocia sie i jakŏ gadōwa nojńdzie, to idzie jōm i świekrze na wieczerzŏ ze jajcami uparszczyć a i tak mynij zaszkłōdzi nikiej polityka.

Ojgyn z Pnioków

tuplowanŏ utropa – podwójne zmartwienie;

klugszajser – przemądrzalec, mądrala, mędrek, rezoner;

strōm – drzewo;

zasuć – zasypać;

boczyć – pamiętać;

nasztaplować – nazbierać, nagromadzić, naskładać;

ze kanapyju sztreknōńć – wstać z tapczanu;

roztopiyrzać sie – panoszyć się, rządzić się, szarogęsić się;

gadōwa – grzyb trujący;

Beaujolais Nouveau est arrivé….

Wiycie, tak sie miarkuja, co Polŏki (a terŏzki tyż hneda chned i nasze Ślōnzŏki) przijimajōm roztomajte cudze, auslynderske zwyki nikej swoji. Bali zawdy tak bōło i chichrŏł sie ci już ze tego sōm biszof Ignacy Krasicki. Jak miarkujecie mōmy sam u nŏs, fajrujymy jak sto dioskow (jŏ niy! jŏ i moje przŏciele niy!) jakiesik ichnie „walyntynki” abo tyn cołki „Halloween” skorzij Wszyjskich Świyntych. Terŏzki pomaluśku napoczynŏ sie u nŏs juzaś jakisik nowy zwyk. Ale podle raje:

Zawdy we kŏżdy trzeci szczwŏrtek listopada we Francji u żabojadōw fajrujōm taki „Beaujolais Nouveau est arrivé” co idzie przetłōmaczyć na nasze „nowe (mode) bożole akuratnie przibōło”. Jes ci to nŏjsrogszy fajer na podzim, kej wszyjskie napoczynajōm słepać blank mode, jesce niy za tela zagerowane wino. Tyn ichni jabol, te cŏłkie „bożole” to jes take gryfne szarłatne wino, kerego sie możnŏ nŏjwiyncyj na świycie słepie. Gŏdŏ sie, iże już tak wiela, co chnet moge ci go na świycie niy styknōńć dlo tych wszyjskich, kere majōm rade je słepać. I beztōż tyż terŏzki już łod kielanostuch lot napoczynŏ sie je ze srogim fajerym, ze szipc paradōm duldać, iże niyftore wōntpiōm eźli łōne bydzie dalszij take dobre, eźli niy bydzie łōne skrōny tego gorszyjsze. Ze tym „bożole” to jes gynał tak choby ze modōm dziołchōm, ze świyrgołuszkōm, dlŏ keryj jeji ristik, jeji szkowroźność jes nŏjistniyjszōm szykownościōm. Jes to po jednych pijōndzach ze dziywczycōm i modym winym, bo i jedne, i druge na isto pierōnym wartko dojzdrzywajōm a nŏjlepszij podłajżōm kej sōm richtik mode i friszne. To jes nŏjbarzij wywołane wino we krisie Beaujolais (Bożole), kery przinoleżi do Burgundii (Bourgogne) i wszyjskie, ftore chałzyrujōm, wandrujōm po tyj dziydzinie mogōm we tyn razinku dziyń coch skorzij gŏdŏł nasłepać sie tego wina we Dijon, Nevers, Auxerre, Le Creusot, Chalon-sur-Saŏne abo Montceau-Les-Mines. Nŏjwiyncyj atoli tego wina idzie nŏjść we Lyonie kaj podŏwane jes we takich dymiōnkach podanie nikiej inksze wino, łod cyzarokōw, ałstrijacki Heuriger, kerych jŏ sie miŏł przileżitość natutać we Wiydniu na Grinzigu. Niy trza tyż za dugo doczkać aże bydzie te wino fertig do słepaniŏ. Już za jakiesik kielanŏście miesiyncy jes łōne do słepaniŏ. Skuli tego tyż jes łōne tōńsze łod inkszych zortōw, ftore muszōm lygŏwać gryfnych porã lŏt.

Wiycie, tam u tych Żabojadōw na łostatek listopada to te burgundzke wino leje sie faskami. Te, ftore sie na winach rozumiōm, ftore miarkujōm, kere jes śnich nŏjlepszyjsze, to gŏdajōm, iże te „bożole” listopadowe jes ciynke, ciyrpke i gorzkowate. Niy mŏ we sia nic, coby szło wymŏwiać, kej jim leberki bydōm sztinkrować.

Nale, przeca, jakech już sam rzōndziōł, my wszyjskie Polŏki i niy-Polŏki rade przijimōmy auslynderske, cudze zwyki, i zawdy tak przecamć bōło. To jes ta naszŏ dziedzina, kaj przijmli sie take duperszwance jak Halloween, kej to dziecka polōm świycki we wydubanych, prōznych baniach, swańdajōm sie po chałpach, strŏszajōm sōmsiadōw, chichrajōm sie, larmujōm i zgobiōm wiela sie ino dŏ. Ło tych dioseckich „walyntynkach” już sam ani niy spōmna. Cosik ino mi sie zdŏ, co – jak wiym mojich landsmanōw – chycōm nasze wszyjsko, co ino capi cudzym, auslynderskim cuchym; chycymy na isto kŏżdy belakwaster.

A cōż sie to bydymy zŏwiścić ! Prŏwda ? Bydzie jedyn nowy fajer, to i dobrze!

Aha… mie tyż napytali na latośny fajer skuli tego wina, nale to niy dlō mie… pierōnym niy mōm rŏd niyzdrzałego wina!

Ojgyn z Pnioków

chichrać się – śmiać się, naśmiewać się;

biszof – biskup;

ristik – dziarskość, żywotność;

szkowroźność – rześkość, świeżość;

podłajzić – tutaj: smakować;

chałzować, chałzyrować – włóczyć się, wędrować bez celu;

dymiōn, dymiōnka – baniak do fermentacji wina, gąsior szklany w koszu;

nantutać – napić się dużo, nażłopać się;

duperszwanc – bzdury, bzdety, dyrdymały, androny;

Stary rybŏk…

Rōłzczasu łōdka, takŏ niysrogŏ kana, przibiōła do brzega jednyj meksikōńskij wsi. Dupny hamerikōński rajzynder, kery festelnie podziwiŏł ryby fangniōnte bez meksikōńskigo rybŏka, spytŏł sie go, wiela tyż to ci czasu zajimało mu jich łapniyńcie, fasniyńcie.

– Nō, niywłośnie dugo! – łodpedziŏł Meksikaner.

– Nō tōż tedyć po jakiymu niy łostŏłeś chopie na morzu dugszij, coby chycić wiyncyj takich fiszōw?

Tyn Maksikaner wyeklerowŏł tymu Hamerikōnowi, iże takŏ małŏ ilōść rybōw styknie mu gynał na jego, i jejigo familije, potrzyby.

– A co chopie robisz ze resztym frajnego czasu? – pytŏł dalszij tyn Hamerikōn.

– Anō, dugo nynōm, dugo śpia zatym chyca pŏra fiszōw, niyskorzij bawia sie ze mojimi dzieckōma, przetrŏwia „sjesta” ze mojōm babeczkōm. Na łodwieczerz wylazuja do wsi i trefiōm sie ze mojimi przocielōma, wysłepiymy wtynczŏs pŏra sznapsōw, grōmy na gitarach, śpiywōmy roztomajte śpiywki… nō, żyja pŏłniōm życia…

Tyn hamerikōński rajzynder ale niy dŏł mu dalszij gŏdać i dalszij molyńdzi:

– Jŏch skōńczōł sztudiyrōwać na MBA na Harwardzie, tōż tyż tak se medikuja, iże poradza ci deczko spōmōc. Powiniyneś, gōdzi sie, cobyś napocznōł dugszij kŏżdy dziyń łowić ryby. Mogesz wtynczŏs mieć te ryby na przedej, mogesz je sprzedŏwać. Bydziesz miŏł nadbytni prōfit, tōż tyż bydziesz sie mōg lajstnōńć srogszŏ kana. Juzaś za nadbytnie pijōndze, ftore prziniesie ci srogszŏ łōdka, mogesz sie sprawić drugŏ, trzeciŏ, szczwŏrtŏ kana, i tak dalszij, aże bydziesz miŏł cŏłkŏ flota bōłtōw. Wtynczŏs tyż miasto sprzedŏwać ino te swoje fisze postrzydnikōm, bydziesz mōg paktōwać, smōwiać sie direkt ze przetwōrniōma, a możno i bali łozewrzisz swoja włōśnŏ fabrika. Bydziesz wteda mōg łosmolić ta maluśkŏ wiyś i przekludzić sie kajsik do Mexico City, Los Angeles abo i do Nowego Jorku. I już tamstela bydziesz mōg reskiyrōwać swojimi interesōma.

– A wiela czasu mi to panoczku zajimŏ? – spytŏł sie tyn Meksikaner.

– Nō, możno tak wele dwadzieścia, dwadzieścia piyńć lŏt! – łodrzyknōł tyn Hamerikōn.

– Nō, a co niyskorzij?

– Niyskorzij? Wtynczŏs ci sie chopie dziepiyro napocznie – łodpedziŏł tyn Hamerikōn i zaśmiŏł sie na cŏłki karpyntel. – Kej już tyn twōj „byznes” bydzie na zicher srogachny, mogesz napocznōńć sprzedŏwać swoje „akcyje” i robić chopie milijōłny!

– Gŏdŏcie panoczku milijōłny? Na zicher, ja?… A co niyskorzij?

– Nō, bydziesz mōg chopie przyjńść na pynzyjŏ, miyszkać kajsik we maluśkij dziydzinie, maluśkij wsi na wybrzyżu, bydziesz mōg dugo spać, bawić sie ze swojimi dzieckōma, lecy kedy łowić ryby, przetrŏwiać „sjesta” ze swojōm babeczkōm a wszyjske wieczory trŏwić we szynkach ze przocielōma i kamratami…

Ojgyn z Pnioków

rajzynder – wędrownik, turysta, wycieczkowicz;

fangnōńć – złapać, chwycić, schwycić, uchwycić, złowić;

niywłōśnie – niespecjalnie, miernie, umiarkowanie;

przetrŏwić – spędzić czas;

na przedej – na sprzedaż;

Bezradnóść…

Bydōm to spōminki jednyj babeczki, kere podsuchŏłech pŏra tydni tymu nazŏd:

„Ausgus, kŏżdy miarkuje jak wyglōndŏ i ku czymu suży. Jŏ tyż gynał wiym i do niydŏwna poradziōłach dŏwać se rada ze przeciykaniym abo zamōntowaniym nowygo łodpływu. Do niydŏwna tyż niy miałach problymu ze łodkryncyniym dekla na krauzie abo kugelszrajbera, coby zwekslować driny wkłŏd. Na isto do niydŏwna toch poradziōła.

A dzisiŏj? Nastawiōłach pranie, waszmaszina mrōncy, a jŏch wlazła do badywanny boch zaplaniyrowała, co podwiyl tyn program: „krōtke pranie” sie niy skōńczy, jŏ zwyrtna sie ze kōmpaniym. Już blank łobleczōnŏ wylazłach ze badycimra a sam, we kuchyni, na dylinach łocyjan. Piyrszy myślōnek: prasknōł szlauch. Sprŏwdzōm – niy prasknōł. Niy strzimali dichtōngi łodpływowe. Tōż tyż nŏjprzodzij lapa i wyciyranie dylinōw a niyskorzij szraubyncijer do gracy i prōbowałach połodkryncać wszyjsko, co bōło pod ausgusym. Nō ja, prōbować tak to jŏ sie moga, jakōż by inakszij. Moja siyła we ryncach nadowo sie ino do przeniesiyniŏ, co nŏjwyżij heftu, cajtōngu abo łodkryncyniŏ krauzki ze jakim kryjmym, a i to niy zawdy.

A coby to pierōn szczelōł! Co terŏzki? Niy znōm żŏdnego guliktrauchera, rułkŏrza a ku tymu żŏdyn ze mojich przocieli niy mŏ anōngu jak takŏ awaryjŏ szibnōńć… łokrōm tego, zawdych dŏwała se rada. Prōbuja jesce ringować sie z tymi dioseckimi dwiōma szraubami we cedzitkach łodpływowych, ale blank ci podarymnie. Pot, szwajs na czole, grace czerwiōne łod ansztryngōngu, łod tego wysiyłku, a jŏ już mōm chańdź fasnōńć siykyra we grace i łozburdać we pulwer i sztaub cŏłki tyn zasrany ausgus.

Słepać, słepać, ze tych nerwōw zaschło mi we gŏrle. Prask! Szklōnka już leży szczaskanŏ na dylinach. Po jakymu? To blank ajnfach – za ciynżkŏ. Szaufelka i śmiatek we gorzści, bo sie poharatōm grace. Jescech dobrze niy pomyślała, niy pomedikowała a już jegliczka szklannŏ wlazła mi do szłapy. Glingłach zarŏzki do sōmsiŏda ze prōśbōm ło hilfa. Jes we robocie i możno po szychcie kuknie dō mie (jak niy przepōmni). Czekōm i fŏrt zmiyniōm fach, powijadło na piyńcie. Skany sie do sto pierōnōw biere tela kwie ze jednyj szklannyj jegliczki we tyj szłapie? Szłapa pewnikiym łodrośnie ale tyn ausgus mie do imyntu przerŏżŏ. Na szczyńści poradza jesce klikać na tastaturze. Rzykna Wōm, iże niy ma nic na isto gorszyjszygo jak być ōłny, jak mieć takŏ dioseckŏ… bezradnōść.”

Ojgyn z Pnioków

ausgus – zlew, umywalka;

kugelszrajber – długopis;

waszmaszina – pralka elektryczna;

dichtōng – uszczelka,

guliktraucher – hydraulik;

ansztryngōng – wysiłek, trud;

jegliczka – tutaj: ostry, cienki kawałeczek szkła;

powijadło – opatrunek;

być ōłny – być bezradnym, bezsilnym;

Diosecki… gyfil…

Wiycie! Miymce majōm take gryfne słōwecko „Schadenfreude”, znaczy sie uciycha ze czyjigoś niyszczyściŏ, ftore bezmać (ale ino bezmać) trefiŏ sie ze społycznym potympiyniym. Tyn „diosecki gyfil” – jak to mianowŏł miymiecki filozof Artur Schopenhauer –ftory tak czynsto pokazywajōm na tyn przikłŏd nasze fusbalowe kibice, na beztydziyń jes ci akuratnie, dicht i blank dekowane. Łodzywŏ sie szczypanie sumiyniŏ, kej czowiek po kryjōncku zaciyrŏ gōrzci na widok klynski kamrata, ftorego niy mōmy rade. Bali i niywinowate lachniyńcie, ftore cufalym pojŏwiŏ sie na fresie, kej ftosik prasknie, łobali sie bez włōśnŏ sznōrbyndla, sprŏwiŏ utropa i dolygłość wiynkszōści ludzi. Ta „Schadenfreude” – podug roztomajtych łobadani i łozwŏżani – łodczuwŏ bezwiydnie lecy kedy co trzeci czowiek. Ino, tak po prŏwdzie, na co ludziōm tyn… gyfil, te uczucie?

– Ta szadynfrojda procnie jes łobadać i łopisać. Jes ulōtnŏ, jak kŏżdy gyfil, co do ftorego tucōnŏ nōm do gowy, coby go niy łodczuwać – gŏdŏł Richard Smith, srogi mōndrok ze Uniwerzityjtu Kentacky.

Ku tymu ludzie niyrade prziznŏwajōm, iże łodczuli uciycha skuli czyjigoś, choby ino blank maluśkigo niyszczyńściŏ. Lecy kedy przitrefiŏ sie tyż, co ludzie blank niy miarkujōm tego łoszkliwego gyfilu, tego niygryfnego uczuciŏ.

„Schadenfreude” nŏjlekszij usprawiydliwić we włōśnym sumiyniu, kej czowiek, ftorego dopŏd pech, sōm dziŏłŏł zawdy niysprawiydliwie. Niy ciurzymy sie tyż we zituacyji, kej czyjŏś klynska szajnym prziglōndŏczy prziwrŏcŏ zachwiŏty porzōndek zachōw i jawny ordnōng.

– Kej ftoś miarkuje, co danŏ łosoba niy zasużōła na wysokŏ sztela, jakŏ zajimŏ, łodczuwŏ srogsze zadowolyni, kej łōna bydzie wuchtniyntŏ ze tyj fōnkcyji. – pisŏł ci kejsik Norman Feather ze australijskigo Uniwerzityjtu Flindersa. Tak tyż bali i niyftore ludzie ze partyji jednego ze tych naszych dwiōch cwilingrōw mōgli sie po kryjōncku radować, iże zniynŏgła niy sztajgnōł tyn istny; Polŏki niy wywelowali go na prezidynta.

Jednakowōż wymiarkowanie sprawiydliwōści jes festelnie włŏśne. Ludzie sztyjc zestŏwiajōm sie, puszczajōm sie na sztich ze inkszymi. Fto mŏ srogszy gyhalt, fto lepszyjsze cynzōrki, ftorŏ mamzela gryfniyjszŏ frizura? Po jakiymu tyn mōj autok jes już stary i zarōściały, a razinku przed dźwiyrzami tego ci nŏjbarzij łoszkliwego paciuloka sōmsiŏda styrcy nŏjnowszyjszy model bmw? Kej tyż cufalym niyskorzij tymu sōmsiodŏwi weznōm prawo jazdy, bo po napranymu przejechŏł na czerwiōnym świytle, łodczuwōmy razinku ta tyż szadynfrojda. Po cichuśku juzaś za niysprawiydliwe mieniymy, iże ftosik inkszy, a już razinku tyn sōmsiŏd łoszkliwiec, jejździ lepszyjszym autokym.

W gra sam abo wlazuje zŏwiść, uczucie, ftore już Platon postrzygŏł jako grōnt powstŏwaniŏ szadynfrojdy. Tyn majnōng potwiyrdzajōm tyż terŏzki take ci fest wysztudiyrowane „testy neurologiczne”. Japōnerske mōndroki łokryli nałōnczŏs badaniŏ mōzgu, iże zŏwiść jes tak po prŏwdzie chnet zawdy łodczuwanŏ jako bōl, jednakowōż we przipŏdku szadynfrojdy prawucko aktiwniyjszy stŏwo sie zizdym nadgrody we filipie (mianowany tyż łostrzodkiym przijymności). Możebne, co to take miyłe uczucie, iże niyftore stojōm ło to, coby mu bali i ździebko hilfnōńć. Zbytkōwny autok sōmsiadōw zapodziyje deczko glancu, kej my jakimsik hufnolym, abo inkszym łostrym werkcojgym złostawiymy jaki echt kracer, jaki sznit na jego laku.

– Bali i czyjŏś śmiyrć moge wywołŏwać szadynfrojda – miyni izraelicki psicholog Szlomo Hareli ze uniwerzityjtu we Hajfie. – Przitrefiŏ sie to zawdy we zituacjach, kej w gra włajzi niynŏwiść i uwziyntość.

We takij internecowyj ankycie kajsik kole pōłowa ludzi we Iraku radowała sie, iże zaciukali we grudniu 2006r Saddama Husajna. Ale juzaś kej we 73 minucie we fusbalszpilu ze Miymcami we pōłfinŏłach mistrzostw świata we tym RPA Szpaniole praskli nŏjważniyjszego tora, cŏłke tysiōnce holyndyrskich kibicōw przeszaltrowali swoji telewizory na ARD. Prawucko łodczuwali srogŏ frojda, jak suchali kej miymiecki kōmyntator snosi mynki, ciyrpi wrōłz ze swojim manszaftym. Nŏjsrogszymu rywalowi nadrzistali, łostŏł łōn łobalōny na łopatki – to ci dziepiyro przestrzyń dlŏ szmyjdlerōw i wicmanōw.

Przi wszelijakich sztichach i porōwnaniach ważne jes jednakowōż tyż i to, jak to my same sie postrzygōmy.

– Ludzie łodczuwajōm srogsze zadowolyni, kej ujzdrzōm ciyrpiynie inkszych, kej same ło sia majōm blank niskŏ „samołocyna”, abo kej jes ci łōna we jakisik szimel zagrożōnŏ – miyni juzaś Japp Ouwerkerk ze Amstyrdamu. Z tego tyż ci zglyndu blank niy trza kogoś znać, coby łodczuwać uciycha ze jego, możno i blank cufalowego, niyszczyńściŏ.

Widać to gynał we telewizyji. We takich programach jak „Ukrytŏ kamyra” abo takich, ftore prezyntujōm uciyszne dōmowe nagrania, ludzie chichrajōm sie na cŏłki karpyntel ze unfali, niyszczysnych cufali blank niyznanych sobie ludzi, a bali i zwiyrzŏkōw. Bohatery fylmōw sōm wkrōncane we niyprzijymne abo tyż gańbiōnce zituacyje, abo tyż jesce cufalowo fylmowane nałōnczŏs bechniyńciŏ ze stołka abo mazniyńciŏ na pychol na skōrce łod banany lebo tyż szkopyrtniyńciŏ bez cufal do basingu we ancugu.

– Eźli my sie z tego festelnie chichrōmy, to niy ma w tym niczego łosobistygo – ekleruje spōminany sam Szlomo Hareli. – Ganc ajnfach same czujymy sie dziynka tymu lepszij. Ta miymieckŏ „Schadenfreude” jes ci gyfilym, uczuciym blank dwōjakim – jak to mōndroki gŏdajōm – „ambiwalyntnym”. Dlŏ Richarda Smitha jes tyn gyfil, te uczucie doimyntnie ludzkim i letkim do spokopiyniŏ łodczuciym, ale niy przinŏleżi go flyjgować i do łostatka piastować, chocia ino beztōż, iże pryndzyj abo niyskorzij i my same mogymy być jego łobiyktym.

Ojgyn z Pnioków

gyfil – uczucie;

dicht – tutaj: dokładnie;

blank – tutaj: całkiem, całkowicie;

lachniyńcie – uśmiech;

ciurzić – wsztydzić się, krępować się;

majnōng – przeświadczenie, przekonanie;

kracer – rysa, szrama;

szmyjdler – prześmiewca, szyderca;

Cukerdōłza…

Hanys zaprosiōł swoja Mamulka na łobiŏd. We miyście we ftorym sztudyrowŏł, miyszkŏł kōmorōm, nŏjmowŏł małe pomiyszkanie do kupy Elzōm, ze swojōm kamratkōm. Kej Mamulka Hanysa nawiydziōła go, badła ci, co spōłlokatōrka jes jak mało kej sztramskōm dziołchōm. Mamulka, jak to matka, napoczła ślynczeć, medikować, eźli aby ze tego łōnych spōlnygo miyszkaniŏ niy bydōm wynikać jakesik problyma. Kej dyć tyż byli same do kupy, Hanysek łoznŏjmiōł:

– Miarkuja gynał ło czym ty Mamulko medikujesz, ale garantjyruja ci, iże łōna i jŏ sōmy ino spŏłlokatorōma. Nic nŏs na isto ze sia niy kupluje.

Tydziyń niyskorzij Elza dała do wymiarkowaniŏ, iże we tym nŏjmowanym pomiyszkaniu brachuje…. cukerdōłzy. Zwrōciōła sie tōż tyż do Hanysa:

– Niy kca sam niczego antragować, sugyrōwać, ale łod łostatnigo łobiadu ze twojōm mamulkōm niy poradza znŏjść mojij pamiōntkowyj cukerdōłzy.

Hanys uzdŏł, co napisze listecek do mamulki.

Roztomiyło Mamulko!

Niy miynia, iżeś wziyna pamiōntowŏ cukerdōłza Elzy… niy miynia tyż ale, iżeś łōnyj na isto niy wziyna. Ale prŏwdōm jes, iże łod czasu kejś bōła u nŏs ze byzuchym, niy poradzymy tyj cukerdōłzy nikaj znŏjść.

Pŏrã dni niyskorzij Hanys dostŏł listecek łod swojim mamulki.

Roztomiyły synecku!

Jŏ blank niy miynia, iże ty spowosz ze Elzōm… Ale niy miynia tyż do łostatka, iże śniōm niy śpisz. Prŏwdōm jes ale to, iże kejby Elza spała we włōśnym prykolu, już dŏwno by ta cukerdōłza znodła!

Ojgyn z Pnioków

cukerdōłza – cukiernica, cukierniczka;

miyszkać kōmorōm – mieszkać „kątem”, wynajmować;

mało kej – tytaj:wyjątkow;

byzuch – odwiedziny;

spować – sypiać;

Kyjgelbana….

Niydziela. Wczas ło rozwidnioku. Baba budzi tego swojigo chopa Maniusia ło siōdmyj.

– Maniek! Maniek! Do sto pierōnōw jŏ niy mōm masła. Słyszysz?

– Nō, i co jŏ ci na to mōm pedzieć?

– Łoblykej sie i gzuj wartko do sklepu!

– Ale, jŏ przecamć blank niy miarkuja kaj we sklepie jes te diosecke masło – szpekuluje Maniuś, jak zawdy kej niy lza mu bōło zrobić cosik dlŏ swojij baby.

– Wlejziesz chopie rajn, naprociw kasy sōm kilszranki. We piyrszym jes mlyko, juzaś we drugim na isto jes masło. Deptej Maniyś!

Maniuś wstŏł, łoblyk sie, poszŏł do sklepu. Przelŏz wele kasōw, podlŏz ku kilszrankowi, wyjmnōł masło i poszŏł zapłacić. A na tyj kasie robiōła ci takŏ stopierōńsko gryfnŏ dziołcha. Maniuś ździebko śniōm połozprawiŏł, cosik poszpasowŏł i łorŏz ta szykownistŏ frela forszlagowała mu, coby poszli dō nij do chałpy. Poszli, deczko tam Maniuś śniōm we prykolu powyrŏbiŏł. Po takim libeźnim, hućliwym popołedniu Maniuś sie łobudziōł, gawcy na weker a sam ci już pizło łoziym na łodwieczerz. Wyfuknōł ci wartko z tego prykola i gŏdŏ do tyj fajnistyj dziołchy:

– Ty, mŏsz ty możno mōłka?

– Anō, mōm…

– To wartko przismyc mi jōm sam i posuj mi łōnōm moje rynce.

Ta dziołcha zadziwiōnŏ przismycyła ta mōłka, posuła grace Maniusiowi, niyskorzij Maniuś wypolōł łod tyj dziołchy ze chałpy i w te piynty pogzuł do sia do dōm. Dźwiyrze łotwiyrŏ mu jejigo babeczka…

– Maniuś! Kajś ty giździe bōł, familijŏ sie sjechała, wećkalichmy wieczerzŏ bez masła… Kajś ty, do sto pierōnōw bōł?

– Wiysz, moja ty roztomiyłŏ, winiyn żech ci jes wyłożyni. Anō, poszŏłech do sklepu, ze kilszranku wyjmnōłech te diosecke masło i poszŏłech za nie zabulić. We tyj kasie bōła takŏ ci gryfnistŏ kasijyrka, aże mie sztopło. Ździebkoch śniōm połozprawiŏł, poszpasowŏł, łona mie napytała do sia do dōm. Tam u nij deczko my sie pogziyli, nō, miarkujesz, tak jak to chop ze babōm… Łobudziōłech sie i jak nŏjgibcij przikarycōłech sie do dōm.

Maniusiowŏ baba wysuchała wszyjskigo ze rułōm i festelnie niyciyrpliwŏ, mory ci jōm stopierōńske bierōm rzōńdzi:

– Pokŏż swoje grace!

Maniuś pokŏzŏł swoji rynce, na co jejigo babeczka ze złōściōm:

– Fandzolisz Maniek, fandzolisz! Ty mi sam niy fulej!… juzaś bōłeś we kyjgelbanie, grŏłeś we kyjgle, ja!

Ojgyn z Pnioków

kyjgelbana – kręgielnia, kręgle;

gzuj! – pędź!, gnaj!;

kilszrank – lodówka, szafa chłodnicza;

poszpasować – podowcipkować, pożartować;

forszlagować coś – proponować;

mōłka – mąka;

wyłożyni – wyjaśnienie;

a mory jōm bierōm – niecierpliwi się, denerwuje się;

Kamrat niy żyje…

Jŏ już kejsik łozprawiŏł taki jedyn fal ło chopie, ftory przeżōł, chocia wszyjsko skazowało na to, iże już na zicher umrził. Terŏzki mōm inkszŏ gyszichta, kerŏ mi sie przitrefiyła łōńskigo roka bez lato, przi srogachnyj hicy.

Spichli my sie ze jednym mojim kamratym Ernstym, ftory miŏł pierōnym rŏd gorzŏłecka (i piwo tyż) a poradziōł przi tymu gryfnie łozprawiać, gŏwyńdzić i wiyszać nudle na daklach suchŏczōm. Jak to jŏ mōm we zwyku, kej zmiarkuja, iże juzaś cosik interesantnego usłysza, łobsztalowŏłech laga we mojim szynku na Grunwaldzkij i tyn mōj kamrat, podwiyl jesce szynkiyrz niy postawiōł na szynkwasie łobsztalowanych nŏpitkōw, napocznōł:

– Wiysz Ojgyn, nasz kamrat Hanys łod Majzlinyj niy żyje!

– A dej pokōj Ernst! Juzaś sie cia gupoty trzimiōm… przecamć niydownŏch go widziŏł samtukej na sztrece.

Niy, niy mōgeś go widzieć, bo już bydzie trzi tydnie jak niy żyje…

– Dobra! Tōż co mu sie stanōło?

– Wiysz, przejyżdżŏł ci Hanys cestōm wele mojij chałpy, niy przibrymzowŏł na winklu i rypnōł, dupnōł stopierōńsko we mur. Jejigo autokym ino fochnōło, praskło, Hanys wyleciŏł bez sziberdach, wywinōł dwa zalta, dwie yntki w lufcie, strzaskŏł szyba we łoknie i wleciŏł do mojigo szlafcimra na piyrszym sztoku…

– Ło sto pierōnōw, na isto łokropicznŏ śmiyrć – pedziŏłech na to, i szluknyli my po jednym.

– Ale, kaj tam Ojgyn! – ciōngnōł dalszij Ernst. – Łōn sie niy zatrzas! Łōn ino wylandowŏł we mojim szlafcimrze i leżŏł tak zakwawiōny we łostrzaskanym śkle, we tych szplitrach. Wtynczŏs przifilowŏł mōj srogi, starucny, zabytkowy szrank, kery stŏł we izbie. Siōngnōł na wiyrch, chyciōł sie za niygo i prōbowŏł sie sztreknōńć. Nō, i mŏsz! Twardy, masiwny, stary szrank łobalōł sie na niygo i przigniōt go do dylinōw!

– Ło sto pierōnōw! Bestyjsko padnōł…

– Ale, kajtyż tam! Utrzimŏł sie przi życiu. Jakimsik cudym wydostŏł sie spode szranku i przipołznōł ku gylyndrowi. Prōbowŏł sie na tym gylyndrze deczko podciōngnōńć, ale pod jego wŏgōm (a miarkujesz, co łōn bōł kyns chopa) tyn gylynder sie złōmŏł a łōn śleciŏł ci ze tego piyrszego sztoka na nasz śklanny śtyrykańciaty tisz.

– Łożysz, niymożebne! To na isto richtik łoszkliwy szimel ślazowania ze tego świata…

– Ōłber, jesce jedna laga sztaluja! – pedziŏł Ernst i rzōńdziōł dalszij. – Niy, niy Ojgyn, to ci go niy zatrzasło, niy zabiōło. Łōn śleciŏł blank wele kuchyni. Wgramulōł sie rajn, prōbowŏł sie podciōngnōńć na waszkuchni, ale zahŏczōł ło teli srogi kastrol ze wrzawōm wodōm, i chlust! Czowieku! Cŏłki wor ze tego kastrola wylandowŏł na niym i poparzōł mu chnet cŏłkŏ skōra.

– Nō, Ernst! Niy kciŏłbych tak umrzić!

– Niy, niy Ojgyn! Terŏzki tyż to jesce przeżōł! Leżŏł tak na dylinach, łoparzōny worym, kej przifilowŏł mōj telefōłn. Prōbowŏł siōngnōńć po suchŏwka, coby wezwać hilfa, ale miasto tego, wytargŏł sztekdōłza ze ściany. Ta sztekdōłza skuplowanŏ ze tōm łozlōnōm wodōm, to dało pierōński miszōng. Srogachnŏ dŏwka woltōw praskła bez niygo i Hanys padnōł porażōny sztrōmym…

– Niy, do sto pierōnōw! Tōż to na isto niy do wystawiyniŏ śmiyrć…

– He, he… niy Ojgyn, niy! Łōn blank niy wtynczŏs zginōł – lachnōł sie Ernst, szluknōł, łobsztalowŏł jesce jedna laga…

– Nō, tōż gŏdej, jak Hanys tak na isto ślŏz ze tego świata?

– Jŏch go zapukŏł, jŏch go ci zastrzelōł, Ojgyn wiysz?

– Zapukołeś go ze gywery?

– Czowieku! Ojgyn! Miarkuj, przecamć łōn by ci mi łozwalōł, łozpieprzōł do imyntu cŏłkŏ chałupa!

Ojgyn z Pnioków

hica – upał;

spichnōńć sie – spotkać się, trafić na siebie;

przibrymzować – przyhamować;

fochnōńć – uderzyć, trzepnąć;

sziberdach – okno w dachu samochodu, rozsuwany oszklony dach samochodu;

szlafcimer – sypialnia;

sztreknōńć sie – tutaj: podnieść się;

gylynder – poręcz;

wgramulić sie – wczołgać się, wpełznąć;

przifilować – zauważyć;

sztekdōłza – gniazdko elektryczne;

sztrōm – prąd elektryczny;

Coby fest bolało…

Rewelacjŏ, jakŏ łoznŏjmiyli hamerikōńske wizynszaftlery i podszukowacze , iże lŏtanie, tyranie poprawiŏ pamiyńć, bydzie bez pochyby zaskōczyniym dlŏ tych wszyjskich, ftorzi lecy kedy brali udziŏł we maratōnie. Te, ftorym sie udało dotrzić do cylu, bydōm radszyj miynić, iże cusztand psychiczny we jakim znŏjduje sie czowiek po takim zożyrnym dałerlaufie, barzij przipōminŏ sztand cŏłkowityj „amnyzji”. We niypamiyńć idōm wtynczŏs procne tryjningi, doskwiyrne aże do bōlu reszpektōwani szkrupelnyj dijyty. Pojawiŏ sie natōmiast ojforiŏ, we keryj poddŏwōmy sie głōsōm we filipie, ftore gŏdajōm nōm: na bezrok juzaś poleca… i to jesce gibcij, niźli latoś.

Niy kciŏłbych, coby mie sam ftosik źle spokopiōł. Idzie mi ino ło to, iże te ludzie prōbujōm znŏjść jakisik lōgiczny grōnt wszyjskich tych wysiyłkōw, kere tak po prŏwdzie przipōminajōm cepiate pyndalowanie kamczyka we tym jego kryncōncym sie maluśkim karasoliku, napyndzanym jego włōsnymi małymi szłapeckami. Musi być przecamć jakosi nadgrōda za niykōńczōncŏ sie beznŏdziyja, jakōm jes tyn moderny terŏzki „jogging”

Lŏtanie, to fōrt ringowanie ciała ze rozumym. Wygrywŏ filip, ftory kōrmi cygaństwym usiotane i niychyntliwe wysiyłkōm muskle. Bez łostatnie mrōźne, zimowe tydnie cygański filip kŏzŏł nōm zabyzpiyczać nasze ciało pŏrōma wŏstwōma barchanōw i łoblecyniym na palica wōłniannyj cypelmycy, coby niychyntliwie, bez uważowaniŏ wywlyc sie na dwōr i przedyrdać łoziym kilomyjtrōw bez łośniyżōny las, ftory przipōminŏł ziberyjskŏ tundra.

Ludzie! A wszyjsko to ino beztōż, coby mieć jesce srogszŏ uciycha i frojńda ze niyskorzyjszygo łozwalyniŏ sie na zofie przed kōminkym w kerym szpasownie pŏli sie łogiyń, ze glaskōm grzōnego wina w gości i paketlikym kōnfektōw. A jesce ku tymu szeslōng wyglōndŏ rajcownie spod ciepluśkij sztepdeki. Tym barzij rajcownie, iże przegib kolanowy ło szaroku bōł jesce łobłożōny lodym, ftory miŏł łagōdzić bōl po niydŏwnym praskniyńciu.

Usiyłujymy przeprzić samych siebie, iże nŏjlepszyjszym knifym na łosnożynie filipa jes łoblecynie szczewikōw do lŏtaniŏ i wypuszczynie sie na przebiyżka. Chocia, tak po prŏwdzie, gynał miarkujymy, iże stykła by dobrŏ szolka kafyju. Tak na isto we tym lŏtaniu po hulicach idzie ino ło to, coby mōc niyskorzij łozprawiać gyszichty pŏłne hruzy. Tym, co sprŏwiŏ nōm richticznŏ uciycha, niy jes frojńda wysiyłku fizycznego ale bōl, kery tyn wysiyłek ze sia niysie.

To razinku tyn bōl motiwuje biygŏczy, laufrw. A możno radszij możebność farbistego łozprawiania łō niym innym iptōm. Tak samo, jak zadeklarōwane ludzie ze sekty religijnyj ło szczygōłnie załōstrzōnyj regli abo te, ftore sōm hyrne z tego, iże miyszkajōm we niybezpiycznyj dziylnicy – biygŏcze wymōłwnie i klar tuplikujōm niywiyrzōncym w tyn „jogging”, jak łoszkliwe i procne jes te zajyńcie. Wszyjske wyczynōwce majōm pierōnym rade dziylić sie swojim „masochizmym”. Na biysiadach zanudzōmy byzuchantōw łozprŏwkōma ło sfajfczōnych, zrymplowanych gibadłach, łobolałych piyntach, srogim bōlu przeszywajōncym muskle łystōw na dziesiōntym kilomyjtrze.

Chocia tak prŏwdōm my, biygŏcze, łod dŏwna wyłōlbrzimiōmy ciyrpiyni, jake kupluje sie ze tym powołaniym. Kej kielanŏście lŏt tymu nazŏd dokulŏłech sie do cylu tego dałerlaufu, ustawiōłech sie we raji do masażisty. Przedymnōm stŏło dwiōch chopa i jedna baba. Chopy labiydziyli na łoszkliwy bōl w musklach. Jedyn śnich pedziŏł, co nigdy w życiu go jesce tak niy targało.

– Eźli dŏ sie te targanie muskli porōwnać ze bōlym nałōnczŏs rodzyniŏ? – spytŏł sie tyn istny baba w raji.

– Mōj ty roztomiyły, to boli, targŏ mynij niźli przi kŏrmiyniu… cyckiym!

Nō ale… tak sie miarkuja, coście cheba niy uwiyrzyli, iże jŏ tyż lotōm choby gupi? Jŏ mōm pierōnym rŏd… jak inksi tyrajōm a jŏ sie szykownie zicna na zofie, ze glaskōm jakijsik szmektnyj gorzŏłecki i wrōłz rynce i szłapy majōm pokōj a… gowa myśleć niy musi.

Ojgyn z Pnioków

wizynszaftler – naukowiec;

podszukowacz – uczony, naukowiec;

cusztand psychiczny – forma, kondycja, stan psychiczny;

szkrupelnŏ dijyta – skrupulatna, drobiazgowa dieta;

kamczyk – chomik;

przegib kolanowy – staw kolanowy;

sfajfczōne gibadła – zepsute, zaniedbane stawy przy kończynach;

Italijóńske szpageti…

Jedyn żyniaty fric miôł bez pora lôt frajerka, kochanka, Italijónka. Rółzczasu rzykła ci mu łóna, iże nagónióła, zaciónżóła.

Łón, blank niy kciôł popsować zniypowôżyć swojij reputacyji i swojigo małżyństwa, dôł jij sporo, niyłycko pijyndzy, coby sie wykludzióła do Italiji i tam urodzióła te dziecko. Coby samtukej niy bóło żôdnyj breweryji i żôdnego szkandalu. Forszlagowôł jij tyż, iże bydzie bulół alimynyta do łoziymôstego gyburstaku dziecka.

Łóna przichwôlóła tymu, ale jesce spytała:

–A jak jô ci móm poswać wiadómość, iże tyn dzieciôk sie urodziół?

– Ano, coby to wszyjsko utrzimać we tajymnicy, wyślij mi postkarta na moja dómowô adresa ze jednym ino słóweckiym „spaghetti”! Wtynczôs jô ci byda posywôł te alimynty na łodchowani i kust dlô tego dzieciôka.

Nó, i łóna wyjechała… wykludzióła sie…

Tak jakosik po dziewiyńciuch miesióncach tyn istny wrôcô na łodwieczerz ze roboty do chałpy, a sam ci jego baba rzykô:

– Te, chopie! Dostôłeś pierónym dziwokô postkarta… blank nic niy poradza spokopić, co to jes…

Chop wartko:

– Dôwej mi sam zarôzki ta szkartka, kukna ino, co ci tyż to jes…

Baba dała swojimu chopowi ta postkarta ale pozornie, przitómnie go zmustrowała, kukała na niygo. Chop napocznół czytać ta postkarta, zblôd jak ściana i… na łostatku wybulół, zymglôł…

A na tyj postkarcie bóło napisane:

„Spaghetti, spaghetti, spaghetti, spaghetti, spaghetti.”

Trzi dółzy, porcyje ze kulkóma miynsnymi, dwie bez… poślij wiyncyj… zółzy!

Ojgyn z Pnioków

fric – facet, gość, typek, koleś,

nagōnić, zaciōnżyć – zajść w ciążę,

zniypowŏżyć – znieważyć (kogo), zelżyć, nadszarpnąć reputację,

forszlagować – proponować,

na łodchowani i kust – na wychowanie i utrzymanie,

dōłza – trzy porcja,

zōłza – sos,

Dwa ausgangi ….

Łojciec, a dyć rzyknijcie mi, co jes lepszij dō mie: mōm sie łożynić abo niy?

– Wiysz synek to jes tak – napoczynŏ tuplikowanie łojciec. – Zawdy mŏsz we swojim żywobyciu dwa ausgangi ze kŏżdyj zituacyji. Terŏzki tyż tak mŏsz:

Abo terŏzki sie łożynisz, abo pōjńdziesz na stŏwka i łostaniesz wojŏkiym.

I zaś mŏsz dwa ausgangi:

Kiej sie łożynisz, to mŏsz na zicher przedrzistane. Ale, kej ty pōjńdziesz ku wojokōm, zasik mŏsz dwa ausgangi:

Abo bydzie krucafuks chnetki wojna, abo ji blank niy bydzie.

Kiej ci wojny niy bydzie, to mŏsz przedrzistane. Nō ale, kejby wojna bōła, juzaś mŏsz dwa ausgangi:

Abo cie weznōm do lazarytu haźliki pucować, lebo możno cie prziflostrujōm do tych srogich kanōłnōw.

Kej cie zebierōm do lazarytu, to mŏsz juzaś przedrzistane. Ale, kejby cie tak namiyniyli ku kanōłnōm, to tyż juzaś mŏsz dwa ausgangi:

Abo cie zarŏzki zatrzasnōm na wojnie, abo bydziesz jesce żōł.

Kiej bydziesz żōł, to mŏsz zōłwizōł przedrzistane. Ale, kejby cie zatrzaśli, to zaś mŏsz dwa ausgangi:

Abo cie pochowajōm we piŏchu, abo we jakimsik lesie.

Eźli cie pochowajōm kajś we piŏchu, to mŏsz na fest przedrzistane. Nale kejby cie tak pochowali we lesie, to zasik mŏsz tuplowane ausgangi:

Abo wyrosnōm tam na cia blumy, abo możno jakisik strom.

Kejby tak wyrōśli na cia blumy, to mŏsz na zicher przedrzistane. Nō ale, kej zaflancuje i wyrośnie na cia, na twoijich zezwłōkach strom, dubelt mŏsz juzasik dwa ausgangi:

Abo cie przełōnacōm na bigelbrety, abo możno przemelajōm na szajspapiōr.

Ło wiela ze cia zbajstlujōm bigelbrety, to mŏsz na zicher przedrzistane. Nō ale, pokiel cie przełōnacōm na szajspapiōr, zasik mŏsz dwa ausgangi:

Abo cie łobieszōm we chopskim haźliku abo możno inakszij – we babskim.

Eźli cie wciepnōm do chopskigo aptrytu, to mŏsz juzaś przedrzistane, a eźli do babskigfo haźlika – to mŏsz juzaś dwa ausgangi. …..

– Niy chichrać sie mi tam we winklu! Wy tam!

– Abo cie synek wychechlajōm ze zadku, abo wyszkyrtnōm ze… przodku.

Kiej cie wyłōnacōm ze zadku, to mŏsz na zicher festelnie przedrzistane. Nale, … kiejby cie tak wymelali do imyntu ze przodku to… dej sie synek pozōr! To gynał tak chobyś sie chopie przodzij łożyniōł !!!

Ojgyn z Pnioków

ausgang – wyjście;

stŏwka – pobór do wojska;

przedrzistane – przechlapane mieć, po herbacie, pozamiatane, po wszystkim;

krucafuks – delikatne śląskie przekleństwo;

do lazarytu haźliki pucować – do wojskowego szpitala czyśćić ubikacje;

sroge kanōłny – duże armaty, działs;

zōłwizōł – tak czy owak;

strom – drzewo;

biglbret – deska do prasowania;

szajspapiōr – papier toaletowy;

Manifyst, wyzwa majoryntnego czowieka….

Bydzie to na isto wyzwa zdrzałego czowieka, chocia niykōniycznie pynzjōnisty. Wiycie! Świat, moje Wy roztomiyłe modzioki, kejsik ci wyglōndŏł blank inakszij. Niy cuciōła nŏs, terŏźnich szejśćdziesiyciolŏtkōw lebo siedymdziesiyńciolŏtkōw jakosik ci tam telewizyjŏ śniŏdaniowŏ, i beztōż tyż niy wiedzielichmy nic ło istniyniu spaśnych cwergowatych akrōbatkōw, jakisik chippendalesōw (takich, wiycie, chopskich sztriptizyrōw) i roztomajtych kotōw, miauczkōw, kiere poradzōm gŏdać alfabytym Braille’a. Cuciōł nŏs ruski weker, ruski buksiok, kiery blank niy kciŏł fóngować tak, jak tyn hejnŏł ze marijackij wiyży kŏzŏł. Ale jednakowōż poradziyli my sie zwyrtnńć i być na czas we szuli. Na śniŏdanie ćkalichmy klapsznity ze lyjberwusztym, bez świynta ze szinkōm, ftorŏ gerowała już po dwōch dniach. Kyjzy byli, eźli na isto byli, ino dwie: żōłtŏ i biŏłŏ. Miana łōnych byli jednako umōłwne, lipne jak łōnych wert i farba. Żŏdyn tyż niy jŏdŏł jakichsik „lunchōw” – byli druge śniŏdania, take klapsznity gynał, akuratnie zapakōwane bez nasze mamulki we papiōr śniŏdaniowy, ftory poddŏwali niyskorzij dōmowymu „recyklingowi”, i eźli sie niy umarasiōł, wykorzystŏwało sie go drugi, abo i trzeci rōłz.

Jŏdało sie tyż łobiady: kartofle, tuste zōłzy, kotlety; mało ku tymu bōło rybōw i gymizōw. Na nudle gŏdalichmu nudle a niy „pasta”, bo italijōńs