Nowy Rok karnewal a… zapusty…

4 stycznia 2016

Nō, tōż mōmy już tyn nowy, 2016 rok. Strzimalichmy Gody (ja, strzimalichmy te dnioszki, kej sztyjc i jednym ciyngiym ćkało sie i słepało, a tak prŏwdōm, to strzimali to ino nasze leberka) i mōmy już i Zilwester forbaj. U mie to piyrwyj bōło tak: nŏjprzodzij Wilijŏ i Gody. Niyskorzij trzidziestego jes Ojgyna (mōm baba gorolica to i imiyniny fajruja). Zarŏzki zatym tyż bōł i Zilwester, i Nowy Rok. Ździebko musiŏłech łoddychnōńć i juzaś fajer: moja Elza mŏ gyburstag a jŏ juzaś… imiyniny we szczwŏrtego stycznia. I jak tu czowiek, znaczy sie chop miŏł przijńść do sia, jak miŏł sie spamiyntać, kej ciyngiym sie ta gorzŏła lŏła akuratnie poduk starych sztrofek:

„Nasz starzik Noe świyntym bōł

I deptŏł przed Pōnbōczkym,

Jak łognia tak sie wody bŏł,

Gorzŏła słepŏł gorczkiym.”

Terŏzki ale, to już bych tak do Trzech Krōli niy strzimŏł, bo jakech już kejsik gŏdŏł, kŏżdy musi swoji śtyry bele wysłepać i… styknie.

A mie sie łod pŏruch lŏt zdŏ, co dziyń za dnioszkym gzuje gibcij niźli hazok. Ledwa sie dziyń napocznie, a już drabym mŏ szlus. I niy ma to kwestiŏ pogody, ino tego łoszkliwego zdziadziyniŏ. Kejsik szulsztōndy ciōngli sie jak kaugōmin, wlykli sie jak dziŏd po słodach, a terŏzki żynie wszyjsko jak lufter na trōjce. To ci jes cosik we nŏturze niysprawiedliwygo. Ledwa czowiek, znaczy sie chop, powōniŏł wōniŏczka modyj dziołchy i uradowŏł sie ze tego… piyrszego razu, a sam ci już go we kostyrach łōmie. A niychby ta dioseckŏ prziroda dała jakisik dugszy czŏs na medikowanie, prŏwda?

Nale! Spōmniŏłech samtykej dzisiŏj ło Zilwestrze. Mało kery miarkuje ale, iże fajrowanie Zilwestra wandluje sie ze 999 roka, kej to papiyżym bōł moc srogi Sylwester II, i kej wylynkniōne ludzie kcieli doczkać końca tego jejich świata, co bezmać przepedziała takŏ wywołanŏ planeciŏra Sybilla. Miało być szlus ze tym światym po piyrszym tysiōnclyciu. Nic sie ale wteda niy stało tela, co jŏ niy miarkuja po jakiymu te ludzie medikowali, iże to mŏ być gynał ze tego 999 roka na rok tysiynczny, kej wedle matymatyki piyrsze tysiōnlycie mŏ ci swōj fajrant gynał we tysiyncznym roku a niy rok skorzij. Nale, możnoch jŏ deptŏł do inkszych szuli, bo i sam u nŏs kielanŏście lŏt tymu nazŏd we Zilwestra 1999 roka wszyjskie fajrowali, wszandy tak bōło naszkryflane, co to jes srogi fajer pod mianym „Zilwester-2000” i wlazowanie we trzecie tysiōnlycie. I tak ci mi sie straciōł, zapodziŏł wtynczŏs jedyn gryfny roczek. Trza jesce sam dopedzieć, co u nŏs, sam na Ślōnsku (i we cŏłkij Polsce) napoczli fajrować Zilwestra dziepiyro kajsik we XIX wiyku, i to wteda ino te pijynżne, te festelnie zabrane we srogich miastach tyn Zilwester fajrowali.

A i mōmy we styczniu Trzech Krōli. Jesce za pierōnym starego piyrwyj łodwieczerz tego świynta Trzech Krōli mianowali inakszij, bo bōł ci to „szczodry wieczōr” a cŏłki dziyń Trzech Krōli to bōł „szczodry dziyń”. I bōł ci to na isto łostatni, łod kerego bōł ci już fajrant ze wszyjskimi „dajnymi łodwieczerzami”, ftore zetwali łod samych Godōw aże do tych Trzech Krōli. I to wszyjsko bōło skuli tego, iże jes to dziyń we kerym bezmać te Trzi Krōle dŏwali naszymu Dzieciōnteczku darki, swoji przikludzōne ze sia gyszynki.

Nō, tōż tyż bydymy mieli tyn cŏłki faszing, znaczy„karnawał” lebo jak za starego piyrwyj gŏdali – zapusty. Ja, ja, dŏwnij to na cŏłki karnewal gŏdali zapusty, faszing. Terŏzki zapustami mianuje sie ino te łostatnie trzi dni skorzij strzody popiylcowyj. Faszing, karnewal. Tyn ci (po polskimu mianowany) karnawał, to tak richtik napoczynŏ sie dziepiyro łod Trzech Krōli a zetwŏ aże do strzody popiylcowyj. Łod czego to sie wziyno? Anō, łod takigo słōwecka carn-aval, co idzie przełōżić na „miynsożerstwo”. Tak na isto – jakech to już niy jedyn rōłz eklerowŏł – zapusty to sōm te trzi łostatnie dni skorzij tyj strzody popiylcowyj. Tela, co we dŏwniyjszym kościele gŏdało sie jesce ze łacińska carnis-privum, znacy miynsopust – pociepniyńcie wszyjskigo miynsa, swalynie miynsa na szachty, na „zwały”. Nale, coby sam za tela niy metlać, za starego piyrwyj, tyn cŏłki czŏs łod Trzech Krōli do popielca, to byli zapusty i tela. Gŏdajōm tyż roztomajte mōndroki, co karnawał tak richtik, to idzie wywiyźć łod roztomajtych świōnt pogōńskich, takich jak „lupercalia” lebo „bacchanalia”. Juzaś we tym starożytniym Rzymie fajrowali we grudniu Saturnalia. „Carrus navalis” – to ci bōła takŏ łōdka, takŏ kana, tela, co łōna bōła na kōłkach, a we keryj Dionizos, taki ichni pōnbōczek fyrtŏł ci po cestach we takim pochodzie łoszkliwych, a możno i gryfnych, „satyrōw” i „bachantek”. Jakby na to niy kuknōńć, to zōłwizōł wylazuje na to, co tyn cŏłki karnewal to bōł czŏs, kej ino ludzie biysiadowali, tańcowali, wyrŏbiali, przeblykali sie za bele jakie heksy, strzigi i inksze stroszki, aże niyftore kapelōnki napoczli ci sie festelnie gorszyć i przeciepować ludziōm, co to sie niy godzi. I te kapelōnki mianowali tyn czŏs niy zapustami ino „rozpustami”.

Ojgyn z Pnioków

strzimać – wytrzymać;

bela – cysterna;

leberka – wątroba;

pogoda – sytuacja, warunki;

zdziadziynie – zestarzenie;

szulsztōnda – godzina lekcyjna;

lufter – wentylator, nawiewnik;

kaugōmin – guma do żucia;

wōnioczka – zapach;

planeciora – wróżka , astrolożka;